http://isip.sejm.gov.pl/Biuletyn.nsf/0/D6F07CE8FB232
32BC1256BC1004A2E13?Ope
nDocument

Biuletyn nr: 508/IV
Komisja: Komisja do Spraw Kontroli Państwowej /nr 19/
Data: 24-04-2002

Poseł Andrzej Pęczak /SLD/ : Otwieram posiedzenie Komisji do Spraw Kontroli
Państwowej.
(...)
Główny inspektor pracy Tadeusz Zając :(....) Dostrzegamy, niestety, coraz
częściej występujące zjawisko unikania przez pracodawców realizacji decyzji
organu kontroli warunków pracy, jak też odpowiedzialności. W celu tym
likwiduje się na przykład fikcyjnie podmiot gospodarczy i zakłada firmę
rzekomo nową, o innej nazwie, choć w rzeczywistości jest to ciągle ten sam
podmiot, naruszający często w dalszym ciągu podstawowe uprawnienia
pracownicze. Niepokój budzą nasilające się działania pracodawców
balansujące na granicy prawa bądź też wykorzystujące na niekorzyść
pracowników wszelkie możliwe luki w przepisach. Kontrole potwierdzają
występowanie na poważną skalę zjawiska świadczenia pracy w ramach umów
cywilnoprawnych w warunkach, gdy w naszym przekonaniu powinna być zawarta
umowa o pracę.

Świadczący pracę na podstawie umów cywilnoprawnych częstokroć nie chcą
zmieniać formy zatrudnienia w obawie o utratę źródła utrzymania. Zgodnie z
art. 22 Kodeksu pracy, o charakterze prawnym umowy decyduje natomiast nie
nazwa, jaką strony jej nadały, ale treść ich oświadczenia woli. Kierując do
sądu powództwo o ustalenie istnienia stosunku pracy, inspektor musi się
liczyć z często występującą sytuacją, w której powództwo zostaje oddalone,
jeśli zainteresowana osoba oświadczy, iż zawarta umowa odzwierciedla jej
rzeczywistą wolę. Zdecydowanie lepszy skutek odnoszą wystąpienia, które
inspektorzy kierują bezpośrednio do pracodawców o potwierdzenie istnienia
stosunku pracy dla osób, które są stronami fikcyjnych umów cywilnoprawnych.
Prawie 10.000 osób wskutek skierowanych w roku ubiegłym wystąpień do
pracodawców otrzymało należną umowę o pracę, podczas gdy tylko 36 osób
wskutek skierowania przez inspektora powództwa do sądu. Świadczenie pracy
na podstawie umowy cywilnoprawnej w warunkach, gdy powinna być zawarta
umowa o pracę, jest, niestety, w dalszym ciągu łatwym sposobem obniżania
kosztów pracy poprzez uniknięcie opłacania składek ubezpieczeniowych,
skutków finansowych choroby pracownika przez okres do 35 dni oraz
udzielania urlopów wypoczynkowych. Coraz bardziej upowszechnia się
zastępowanie dotychczasowych umów o pracę umowami z podmiotami
gospodarczymi, czyli z byłymi pracownikami, którzy w dalszym ciągu wykonują
u pracodawcy tę samą pracę i w identyczny sposób, ale na innych zasadach.
Chodzi o zjawisko tzw. samozatrudnienia, do którego dochodzi
niejednokrotnie w warunkach łamania prawa pracy i pod przymusem pracodawcy.
Pracownicy często z dnia na dzień tracą status pracownika, co oznacza, że
nie mają już dotychczasowych uprawnień zagwarantowanych prawem pracy. Ze
zjawiskiem samozatrudnienia mamy coraz częściej do czynienia w
budownictwie, transporcie, przemyśle, ochronie zdrowia, oświacie. W
zakładach opieki zdrowotnej inspektorzy spotykają się z powszechną praktyką
zawierania umów cywilnoprawnych, obejmujących de facto obowiązki zawodowe
pracowników, jak na przykład pełnienie dyżurów medycznych. Z zadowoleniem
więc należy przyjąć propozycję zawartą w rządowym projekcie nowelizacji
Kodeksu pracy, która zmierza do ograniczenia zastępowania umów o pracę
umowami cywilnoprawnymi w warunkach charakterystycznych dla stosunku pracy.
(...)
Poseł Adam Sosnowski /SLD/ : Ja z kolei pragnąłbym się dowiedzieć, czy
Państwowa Inspekcja Pracy obejmuje swym zainteresowaniem również takich
pracowników, którzy są jednocześnie dwiema stronami stosunku pracy.
Istnieje bowiem ogromnie wiele firm jednoosobowych, jak na przykład w
wypadku rolników indywidualnych. Ich nie dotyczą stosunki wzajemne między
pracodawcą i pracobiorcą, ale uważam, że powinno się wziąć w odniesieniu do
nich pod uwagę cały obszar związany z bezpieczeństwem i higieną pracy, z
kosztami ubezpieczeń społecznych itd. Wiadomo też, że wielu kierowców,
będących jednocześnie zaopatrzeniowcami czy handlowcami jeździ samochodami
bez żadnych w zasadzie ograniczeń czasowych. Można by wymieniać wiele
innych jeszcze przykładów, ale nie sądzę, by było to potrzebne. Chodzi mi
tylko o informację, czy ludzie ci wchodzą w zakres zainteresowania PIP, a
jeśli tak, to co można powiedzieć w odniesieniu do nich pod kątem spraw
stanowiących przedmiot dzisiejszych obrad.
(...)
Poseł Grzegorz Dolniak /PO/ : Złożyło się tak, że planowa kontrola
przeprowadzana przez PIP w kwestii przedmiotowej zbiegła się w czasie z
pracami nad zmianą Kodeksu pracy, z projektowanym przez rząd pakietem
"Praca - Przedsiębiorczość - Rozwój". Prosiłbym o informacje, ponieważ
dostrzegam niejaką niespójność w założeniach. Otóż Państwowa Inspekcja
Pracy bardzo krytycznie wyraża się o takiej formie pracy jak
samozatrudnienie, a przecież według inicjatywy rządowej pierwsza praca
podejmowana przez absolwentów szkół powinna mieć formę samozatrudnienia. W
pakiecie na temat przedsiębiorczości znalazłem swego czasu zapis odnoszący
się do zwolnienia pracodawców z części obciążeń za pomocą zdjęcia z nich
obowiązku kierowania pracowników na badania okresowe, z wyjątkiem
pracowników zatrudnionych przy pracach szkodliwych dla zdrowia i
niebezpiecznych. Proszę o informację, czy rząd będzie konsekwentnie
obstawał przy tej propozycji, a jeśli tak, to jaki jest do niej stosunek
Państwowej Inspekcji Pracy.
(...)
Poseł Andrzej Pęczak /SLD/ :(.....)Poseł Grzegorz Dolniak wspomniał już o
swych wątpliwościach w odniesieniu do słów krytyki pod adresem
samozatrudnienia. Ja również prosiłbym o wyjaśnienie, dlaczego pan
inspektor uważa tę formę zatrudnienia za niekorzystną dla pracowników,
jakie powody każą poddawać ją tak surowej ocenie. Czy istotnie jest coś
nagannego w tym, że przedstawiciele wolnych zawodów obierają taką formę
zatrudnienia? Czy pracodawcy oprócz chęci uniknięcia ponoszenia kosztów
pewnych świadczeń mają jakieś inne powody do preferowania tej formy
zatrudnienia; jak to wygląda z punktu widzenia Państwowej Inspekcji Pracy?
(....)
Główny inspektor pracy Tadeusz Zając :(....) Chcę też jednoznacznie
oznajmić, że nie jesteśmy jako urząd przeciwni samozatrudnieniu, która to
forma zatrudnienia zbiera w świecie bardzo zróżnicowane opinie - od w pełni
pozytywnej po skrajnie negatywną.

Jeśli jednak stwierdzamy w czasie kontroli fakt wykonywania przez
samozatrudniające się podmioty pracy na bazie majątku pracodawcy, podmioty,
które są byłymi pracownikami, które w dodatku nie mają nawet pojęcia, że
nie są już pracownikami danego pracodawcy, to sytuację taką zgłaszamy.
Wbrew sugestiom pana przewodniczącego, sprawa nie dotyczy jedynie wolnych
zawodów, bo w grę wchodzą m.in. prace na budowach, w szpitalach, prace
niekiedy szczególnie niebezpieczne. Dodać trzeba, że większość zdarzeń
wypadkowych to właśnie zdarzenia dotyczące ludzi, którzy w zasadzie nie są
objęci żadną kontrolą. Interesujemy się tą sprawą na placach budów na
przykład, analizujemy ją, ale ponieważ w grę nie wchodzi tu stosunek pracy,
żadne działania ze strony naszego urzędu nie mogą być podjęte. Jedyne, co
możemy zrobić, to zasygnalizować występowanie problemu, przy czym nie bez
znaczenia jest fakt, że zjawisko, o którym mowa, wciąż się rozszerza.
Pozytywnie więc oceniamy zawartą w projekcie rządowym propozycję, która
jasno stawia problem samozatrudnienia. Czuję się jednak zobowiązany do
zwrócenia uwagi państwa posłów na jeszcze jeden aspekt tej sprawy. Otóż
wiedzieć należy, że często mamy do czynienia z wymuszeniem na byłym
pracowniku decyzji o samozatrudnieniu. Człowiek taki częstokroć stawiany
jest w sytuacji bez wyjścia - albo straci pracę, albo zgodzi się na opisaną
formę jej wykonywania. To bardzo istotna kwestia, tak zresztą jak cała
sfera umów cywilnoprawnych. Prawo dopuszcza formę zatrudnienia na omawianej
zasadzie, ale bardzo wiele osób nie ma w ogóle orientacji, czym skutkuje
zatrudnienie nie oparte na stosunku pracy.(....) Państwowa Inspekcja Pracy
uprawniona jest do kierowania do sądu powództwa o ustalenie treści stosunku
pracy łączącego strony, jeśli przypuszczamy, że mamy do czynienia z umową
cywilnoprawną, a powinna być to umowa o pracę. Korzystamy z tego
uprawnienia. Myślę jednak, że warto przypomnieć, iż poprzez nasze
wystąpienia oraz rozmowy z pracodawcami uzyskujemy lepszy dla pracownika
efekt niż w wypadku kierowania spraw do sądu. W ocenie sądu bowiem jedynie
wola stron decyduje o tym, czy powinna je łączyć umowa o pracę, czy też
umowa cywilnoprawna.
(....)
Poseł Andrzej Pęczak /SLD/ :(....) Opisane przez pana inspektora przypadki
samozatrudniania pracowników i składane przez nich przed sądem
oświadczenia, z których wynika, że są zadowoleni z takiego stanu rzeczy,
mogą dziwić w zestawieniu ze stwierdzeniem, że Inspekcja nie ma prawa
uwzględniania aspektów ekonomicznych realizowania prawa pracy. Oczywiście,
stoimy wobec trudnych warunków gospodarczych, ale z mojej praktyki wynika,
że aspekt ekonomiczny również musi być przez PIP brany pod uwagę, co
podkreślam, bynajmniej nie z chęci polemizowania z panem inspektorem.(....)
Wiemy też wszyscy, że w sytuacji panującego w naszym kraju bezrobocia
musimy skłonić małych pracodawców do tworzenia nowych miejsc pracy. Do tego
zaś niezbędne są przepisy, które pozwolą na obniżenie kosztów pracy, co
należy otwarcie powiedzieć. Owszem, nowelizacja ma na celu pozyskanie jak
największej liczby pracodawców do idei tworzenia miejsc pracy, niemniej nie
możemy zapomnieć o potrzebie przestrzegania zasady, o której wspomniał
poseł Józef Zych, a która polega na zachowaniu równowagi między
uprawnieniami pracodawcy i pracownika. (....)


--
Pozdrawiam
Sark