Umowa pożyczki nie jest remedium na nieujawnione dochody

Przeczytaj także: Podatek od darowizny lub pożyczki gdy dochody nieujawnione

Następnie, organy podatkowe lub kontroli skarbowej proszą o przedłożenie umowy pożyczki jako dowodu w sprawie. Na tej podstawie badają, kiedy została zawarta umowa, gdzie (co może być istotne w kwestii jurysdykcji związanej z pożyczkodawcą) oraz w jakiej formie – zwykłej pisemnej, w formie aktu notarialnego, w formie pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi. W przypadku, gdy umowa została zawarta w obcym języku i np. w formie przewidzianej prawem innego państwa, organy zwracają się do tłumacza przysięgłego. Ponadto, urzędnicy weryfikują treść umowy, tzn. jakie zostały ustalone warunki spłaty pożyczki (raty czy spłata jednorazowa, jaki termin spłaty, czy zostały przewidziane odsetki) a także formę zabezpieczenia kwoty pożyczki (wyrok WSA w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 10.12.2009r. sygn. I SA/Go 447/09).

Organy kontrolują również, czy podatnik odprowadził od kwoty pożyczki podatek od czynności cywilnoprawnych a jeśli nie był obowiązany do zapłaty podatku (ze względu na zwolnienie), czy zgłosił w odpowiednim terminie otrzymanie kwoty pożyczki (wyrok WSA w Łodzi z dnia 27.07.2012r., sygn. I SA/Łd 734 -12).

Warto też zauważyć, że powołanie się na umowę pożyczki dopiero w trakcie postępowania skutkuje koniecznością zapłaty „karnego” podatku od czynności cywilnoprawnych w wysokości 20 % kwoty pożyczki, zamiast standardowych 2 %. Dlatego niezbędne jest, aby najpierw złożyć czynny żal i zapłacić zaległe 2 % podatku PCC, a dopiero później powołać się na fakt zawarcia umowy pożyczki w toku czynności sprawdzających, postępowania podatkowego, kontroli podatkowej lub postępowania kontrolnego. Z drugiej strony, jeżeli pożyczkobiorca opłaci podatek dopiero w trakcie postępowania podatkowego lub kontrolnego, nie spowoduje tym samym, że organ uzna prawdziwość umowy pożyczki (wyrok WSA w Poznaniu z dnia 04.11.2004r., sygn. I SA/Po 1392/02). Łatwo bowiem podnieść jest argument, że umowa pożyczki została antydatowana, o czym może świadczyć fakt opóźnienia w zapłacie podatku od czynności cywilnoprawnych.

W kolejnym kroku kontrolujący mogą przesłuchać pożyczkodawcę w charakterze świadka, w celu zbadania, czy pożyczkodawca faktycznie udzielił pożyczki, na jakich zasadach, w jakich okolicznościach. Ponadto organ zapewne sprawdzi, czy pożyczkodawca miał możliwość udzielenia takiej pożyczki ze względu na swoje zarobki i posiadany majątek. Pożyczkodawca zostanie też zapytany o to, czy uzyskał jakąś formę poręczenia spłaty kwoty pożyczonej oraz jaki miał interes w udzieleniu pożyczki (np. czy zostało przewidziane oprocentowanie pożyczki lub też strony umowy miały wspólny cel gospodarczy).

Ostatecznie, organ kontrolny może przesłuchać samego pożyczkobiorcę w charakterze strony. Wówczas będzie starał się ustalić, czy jego zeznania pokrywają się z zeznaniami świadków. A wtedy zapyta, w jaki sposób została przekazana pożyczkobiorcy kwota pożyczki oraz w jaki sposób była przechowywana. Może też nakazać pożyczkobiorcy przedstawienie odpowiednich dokumentów mających znaczenie w sprawie.

Argumenty podatników w postępowaniu przed organem i ich skuteczność

Po pierwsze kontrolowany podatnik musi zdawać sobie sprawę, że w postępowaniu w zakresie podatku od dochodu pochodzącego nieujawnionego źródła, nie wystarczy samo wykazanie źródła dochodu. Podatnik ma obowiązek udowodnienia, lub co najmniej uprawdopodobnienia, że kwota pochodzi ze źródła opodatkowanego lub wolnego od opodatkowania (wyrok NSA z dnia 09.11.2011r., sygn. II FSK 1979/10).

Głównym elementem obrony podatników jest przedstawienie pisemnej umowy pożyczki. Jeśli pożyczka opiewa na wysoką kwotę, umowa ta nierzadko jest zawarta w formie aktu notarialnego lub pisemnej z podpisami notarialnie poświadczonymi, co organ może łatwo zweryfikować u notariusza. Często podatnicy przedstawiają umowę pożyczki zawartą za granicą, w obcym języku,z pieczątkami organów obcego państwa, powołując się na zawarcie umowy przed notariuszem obcego państwa. I tutaj kontrolujący, przekazując umowę biegłemu tłumaczowi, zwracają uwagę również na to, przed jakimi organami została zawarta umowa. Może się okazać, że dana pieczątka nie należy wcale do notariusza a np. do biegłego tłumacza i wyjaśnienia kontrolowanego mogą zostać ocenione przez organ jako nieprawdziwe. Co ciekawe, powołanie się na ustną umowę pożyczki, nawet na znaczną kwotę, może spowodować znaczne trudności ze strony organu do udowodnienia, iż umowa ta została w ogóle zawarta, a przy tym została zawarta dla pozoru (wyrok NSA z dnia 25.11.2009r., sygn. II FSK 1055/08). Nadto, obowiązek wykazania otrzymania środków pochodzących z pożyczki na rachunek bankowy może również okazać się niemożliwy do realizacji w praktyce, mimo starań podatnika, z tego względu, że banki mają obowiązek przechowywania historii rachunku bankowego przez okres 5 lat (art. 74 ustawy o rachunkowości).

Kolejnym niezmiernie istotnym elementem jest weryfikacja treści umowy pożyczki. Bywa, że okres spłaty pożyczki , zgodnie z treścią umowy, został znacznie wydłużony, np. pożyczka w kwocie 50.000 zł ma być spłacona w ciągu 15 lat. Zdarza się też, że spłata pierwszej raty jest wskazana w odległym terminie, np. za 5 lat. Organy kontroli skarbowej oraz organy podatkowe mogą przyjąć jednak, iż takie ustalenie warunków spłaty jest irracjonalne pod względem gospodarczym i nie ma żadnego odniesienia do realiów spłat kredytów i pożyczek (wyrok WSA w Białymstoku z dnia 21.09.2011r., sygn. I SA/Bk 294/11)

Podatnicy wskazują również, kim jest dla nich osoba, która figuruje w umowie jako pożyczkodawca. W przypadku, gdy nie jest to członek rodziny, organy spytają, jakie relacje gospodarcze czy prywatne łączą pożyczkobiorcę z pożyczkodawcą. Kontrolujący mogą poddać pod wątpliwość fakt, że pożyczkodawca udzielił pożyczkobiorcy pożyczki w wysokiej kwocie, nie biorąc przy tym żadnego poręczenia i nie mając żadnej pewności, że pożyczkobiorca odda tę kwotę (wyrok WSA w Gorzowie Wielkopolskim z dnia 10.12.2009r.. sygn. I SA/Go 447/09).