Podmioty powiązane w podatku VAT

Przeczytaj także: Nie tylko podatkowa grupa kapitałowa

Prawo takie dał mu ustawodawca w art. 32 ustawy i tyczy się ono sytuacji, w których to wartość danej transakcji odbiega od wartości rynkowej. Otóż art. 32 ust. 1 ustawy o VAT wskazuje, że w przypadku gdy między nabywcą a dokonującym dostawy towarów lub świadczeniodawcą istnieje związek, o którym mowa w ust. 2, oraz w przypadku gdy wynagrodzenie jest:

1. niższe od wartości rynkowej, a nabywca towarów lub usług nie ma zgodnie z art. 86, 88 i 90 oraz z przepisami wydanymi na podstawie art. 92 ust. 3 pełnego prawa do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego,
2. niższe od wartości rynkowej, a dokonujący dostawy towarów lub usługodawca nie ma zgodnie z art. 86, 88 i 90 oraz z przepisami wydanymi na podstawie art. 92 ust. 3 pełnego prawa do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego, a dostawa towarów lub świadczenie usług są zwolnione od podatku,
3. wyższe od wartości rynkowej, a dokonujący dostawy towarów lub usługodawca nie ma zgodnie z art. 86, 88 i 90 oraz z przepisami wydanymi na podstawie art. 92 ust. 3 pełnego prawa do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego

- organ podatkowy określa wysokość obrotu na podstawie wartości rynkowej pomniejszonej o kwotę podatku, jeżeli okaże się, że związek ten miał wpływ na ustalenie wynagrodzenia z tytułu dostawy towarów lub świadczenia usług.

Co za tym idzie, na podstawie przytoczonego przepisu organ podatkowy ma prawo określić wysokość obrotu na podstawie wartości rynkowej, gdy stwierdzi, że wskutek działań stron transakcji dojdzie do zaniżenia zobowiązania podatkowego w podatku VAT. Chodzi przy tym tutaj nie tylko o zaniżenie podstawy opodatkowania danej transakcji, gdy nabywca nie ma pełnego prawa do obniżenia podatku naliczonego, ale gdy powstałe działania spowodują po stronie sprzedawcy zmianę tzw. proporcji VAT.

W praktyce przykładami takich transakcji może być sprzedaż towaru czy usługi obciążonej podatkiem VAT na rzecz podmiotu korzystającego ze zwolnienia. Sprzedawca musi bowiem wykazać od niej VAT należny, zaś nabywca podatku tego nie odliczy, w związku z czym pojawia się pokusa obniżenia wartości tej transakcji, aby zminimalizować straty powstałe na skutek braku prawa do odliczenia podatku naliczonego.

Zgodnie z powyższym pod lupą fiskusa są przy tym także transakcje, które wpływają na wysokość tzw. wskaźnika proporcji podatku VAT u sprzedawcy (tj. gdy nie ma on pełnego prawa do odliczenia podatku naliczonego). Otóż organ podatkowy będzie mógł określić w wysokości rynkowej wartość transakcji zwolnionej z podatku, gdy ta zostanie zaniżona, bądź opodatkowanej gdy ta zostanie zawyżona, wskutek czego u sprzedawcy zwiększył się współczynnik proporcji VAT stosowany przez sprzedawcę przy odliczeniu tego podatku przy działalności mieszanej.

Przykład
Spółka jawna wykonuje zarówno czynności opodatkowane (m.in. usługi leasingu) jak i zwolnione z podatku VAT, w związku z czym jest obowiązana do stosowania proporcji VAT w zakresie działalności mieszanej. Jeden z jej wspólników zawarł z nią umowę leasingu samochodu ciężarowego (leasingodawcą jest spółka). Zgodnie z umową raty leasingowe są wyższe niż stosowane w umowach zawartych z podmiotami niepowiązanymi. W takim przypadku organ podatkowy może zakwestionować prawidłowość tych rozliczeń. Dzięki tej umowie leasingu bowiem spółka jawna zwiększając kwotę transakcji uzyskuje zwiększenie udziału sprzedaży opodatkowanej w sprzedaży ogółem, co z kolei powoduje zwiększenie kwoty podatku naliczonego podlegającego odliczeniu od zakupów związanych z działalnością mieszaną.

Aby jednak fiskus mógł kwestionować wartość zawieranych transakcji, pomiędzy jej stronami musi istnieć określony związek. Zgodnie z art. 32 ust. 2 ustawy o VAT związek taki istnieje, gdy między kontrahentami lub osobami pełniącymi u kontrahentów funkcje zarządzające, nadzorcze lub kontrolne zachodzą powiązania o charakterze rodzinnym (małżeństwo oraz pokrewieństwo lub powinowactwo do drugiego stopnia) lub z tytułu przysposobienia, kapitałowym (gdy jedna z osób lub jeden z kontrahentów posiada prawo głosu wynoszące co najmniej 5% wszystkich praw głosu lub dysponuje bezpośrednio lub pośrednio takim prawem), majątkowym lub wynikające ze stosunku pracy. Związek ten istnieje także wówczas, gdy którakolwiek z wymienionych osób łączy funkcje zarządzające, nadzorcze lub kontrolne u kontrahentów.

Organ podatkowy nie może natomiast szacować obrotu, jeżeli strony transakcji są podmiotami powiązanymi, a ustalona cena sprzedaży odbiega od wartości rynkowej, jednakże zarówno sprzedawca jak i nabywca są czynnymi podatnikami VAT, wykonują jedynie czynności opodatkowane, a od dokonanego zakupu przysługuje im pełne prawo do odliczenia tego podatku.

Warto także pamiętać, że fiskus nie może szacować podstawy opodatkowania w przypadku transakcji zawieranych pomiędzy podmiotami powiązanymi, w odniesieniu do których właściwy organ podatkowy, na podstawie ustawy - Ordynacja podatkowa, wydał decyzję o uznaniu prawidłowości wyboru i stosowania metody ustalania ceny transakcyjnej między podmiotami powiązanymi (art. 32 ust. 5 ustawy o VAT).