Optymalizacja podatkowa a obejście prawa

Przeczytaj także: Klauzula obejścia prawa vs optymalizacja podatkowa

Zmniejszenie wysokości podatku można osiągnąć za pomocą działań zgodnych z prawem, otwarcie z nim sprzecznych, jak również zgodnych z literą prawa, lecz nie z jego celem.

Do działań zgodny z przepisami prawa, określanymi mianem optymalizacji podatkowej, zaliczane jest przede wszystkim oszczędzanie podatkowe oraz planowanie podatkowe. Oszczędzanie podatkowe polega na powstrzymywaniu się przez podatnika od czynności, które skutkują powstaniem zobowiązania podatkowego. Natomiast planowanie podatkowe ma na celu stworzenie optymalnych, pod względem obciążeń podatkowych i okołopodatkowych, struktur i rozstrzygnięć odnoszących się do konkretnych działań gospodarczych (operacyjnych lub inwestycyjnych) podejmowanych przez podatników.

Przykład:
Podatnicy będący osobami fizycznymi decydują się na prowadzenie działalności w formie spółki komandytowej, co pozwala na zmniejszenie obciążenia podatkowego w podatku dochodowym, gdyż dochody uzyskiwane z działalności w tejże spółce mogą podlegać opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych na zasadach podatku liniowego w wysokości 19 %. Natomiast dochody w przypadku spółki kapitałowej podlegałyby opodatkowaniu najpierw jako dochód spółki (19 %), a następnie podatnicy musieliby zapłacić podatek od dywidendy (19 %).

Z kolei czynności otwarcie sprzeczne z prawem podatkowym, które określane są przeważnie jako uchylanie się od opodatkowania polegają, najkrócej mówiąc, na ukryciu przedmiotu opodatkowania, jak również innych działaniach zmierzających do zafałszowania rzeczywistego stanu działań podejmowanych przez podatnika, a mających wpływ na wysokość podatku. Uchylanie się od opodatkowania, jako czynność sprzeczna z prawem stanowi jeden z rodzajów czynów zabronionych, określonych w Kodeksie karnym czy też Kodeksie karnym skarbowym.

Przykład:
Dokonano sprzedaży samochodu osobowego za cenę 35.000 zł. Jednakże w celu zmniejszenia obciążenia w podatku od czynności cywilnoprawnych strony ustaliły, iż w umowie pisemnej dla celów podatkowych cena zostanie określona w kwocie 10.000 zł. Opisywane działanie ma doprowadzić do zapłaty podatku PCC w kwocie niższej o 500 zł.

Jednakże najbardziej kontrowersyjnym, jak również najtrudniejszym do określenia w praktyce sposobem redukcji ciężarów publiczno-prawnych jest tzw. obejście prawa. Koncepcja ta jest znana już od czasów prawa rzymskiego, które to sformułowało definicję obejścia prawa jako: „contra legem facit, qui id facit quod lex prohibet, in fraudem vero, qui salvis verbis legis sententiam eius circumvenit” („przeciwko ustawie działa ten, kto działa w sposób sprzeczny z jej brzmieniem, a oszukańczo w stosunku do ustawy ten, kto działając zgodnie z jej brzmieniem, obchodzi jej intencję”). Tym samym pod pojęciem obejścia prawa należy rozumieć czynność nie objętą zakazem prawnym, ale przedsięwziętą w celu osiągnięcia skutku zakazanego przez prawo. Przy czym obejście prawa stanowią również czynności prawne, które zmierzają do skutku dozwolonego przez prawo, ale w sposób przez prawo nieprzewidziany w sytuacji, gdy istnieją ograniczenia stawiane przez ustawodawcę dla osiągnięcia określonego skutku.

Dokonując analizy pojęcia „obejścia prawa podatkowego” należy podkreślić, iż nie istnieje w polskim porządku prawnym żadna norma prawna, która zabraniałaby podatnikowi podejmowania czynności zmierzających do obniżenia lub wręcz uniknięcia opodatkowania, o ile działania podatnika pozostają w granicach prawa. W tym miejscu warto zwrócić uwagę na orzecznictwo polskich sądów administracyjnych w tym zakresie. W wyroku z dnia 31 maja 2006 r. Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie (sygn. akt III SA/Wa 983/2006) stwierdził, iż „nie istnieje generalna zasada nakładająca na podatnika obowiązek działania dla powstania zobowiązania podatkowego w wysokości największej z możliwych”. Co więcej, zgodnie z orzeczeniem Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 30 marca 2004 r. (sygn. akt III SA 2984/2002), „jeżeli obowiązujący porządek prawny stwarza podatnikowi możliwość wyboru kilku legalnych konstrukcji do osiągnięcia zamierzonego celu gospodarczego, z których każda będzie miała inny wymiar podatkowy, to wybór najkorzystniejszego podatkowo rozwiązania nie może być traktowany jako obejście prawa” (podobnie orzekł Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 30 czerwca 2003 r. (sygn. akt I SA/Wr 1183/2000).