Koszty - klasyfikacja, typy, podział

Przeczytaj także: Zarządzanie zapasami: typy i optymalizacja kosztów

Struktura kosztów — według miejsc powstawania kosztów

Struktura ta jest tworzona w celu objaśnienia w jakich miejscach przedsiębiorstwa tworzyły się koszty całkowite w ciągu okresu. W strukturze tej podstawowymi obiektami kosztów są wszystkie jednostki organizacyjne przedsiębiorstwa oraz istotne w funkcjonowaniu tych jednostek stanowiska jak linia produkcyjna, gniazdo maszyn, brygada specjalistyczna itd. Koszty proste są identyfikowane w ciągu okresu z jednostkami organizacyjnymi, określanymi jako miejsca powstawania kosztów lub podmioty powstawania kosztów, oraz ze stanowiskami wyodrębnionymi wewnątrz tych podmiotów. Są one określane jako stanowiska kosztów. Na koniec okresu, ze względu na dokonywaną wymianę wewnętrzną świadczeń, są rozliczane koszty obiektów wyróżnionych w tej strukturze.

Struktura kosztów — według reagowania kosztów na rozmiary produkcji

Ta struktura kosztów ma charakter dynamiczny. Umożliwia ona odzwierciedlenie w poziomie kosztów przedsiębiorstwa zmian zachodzących w rozmiarach produkcji w krótkim okresie. Wiedza o związkach zachodzących między poziomem kosztów a rozmiarami produkcji jest niezbędna dla zarządzania przedsiębiorstwem. Stanowi ona podstawę dla efektywnego rozwiązywania różnych problemów decyzyjnych w przedsiębiorstwie i kontrolowania, szczególnie w warunkach niepełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych.

Do kosztów przedsiębiorstwa należą wszystkie zarejestrowane w nim koszty w ramach określanego przedziału czasu tj. okresu sprawozdawczego. Tak ujęte koszty przedsiębiorstwa określa się jako koszty całkowite. Także określonego rodzaju koszty poniesione w danym okresie w skali całego przedsiębiorstwa są kosztami całkowitymi danego rodzaju kosztów (np. całkowite koszty wynagrodzeń).

Oprócz kosztów całkowitych w rachunku kosztów są ustalone koszty wytworzenia poszczególnych wyrobów czyli koszty jednostkowe. W najprostszych procesach produkcyjnych, których wynikiem są produkty jednorodne (np. produkcja energii cieplnej), koszt jednostkowy można ustalić dzieląc koszty całkowite przez wytworzoną ilość danego produktu. Koszt jednostkowy ma tutaj charakter wielkości przeciętnej, a koszty całkowite zwiększają się proporcjonalnie do wzrostu ilości produkowanego wyrobu. Nie uwzględnia się więc specjalnych odmian produktu, które wymagają dodatkowych działań lub zasobów. Wszystko wrzuca się do jednego worka.

Koszty całkowite i koszty jednostkowe nie są wielkościami monolitycznymi, lecz składają się z różnych elementów cząstkowych, które odpowiadają zasobom zużywanym w procesie wytwarzania. Elementy składowe kosztów są jednorodne i tworzą rodzaje kosztów jak: place, materiały, amortyzacja, usługi itd. Poziom każdego z wyodrębnianych w przedsiębiorstwie rodzajów kosztów nie zawsze ulega zmianom w sposób proporcjonalny w stosunku do zmian zachodzących w rozmiarach produkcji.

Oprócz kosztów proporcjonalnie zmiennych względem skali produkcji wyróżnia się jeszcze pięć typów zmienności kosztów w przedsiębiorstwie w krótkim okresie tj. koszty:

• stałe,
• koszty skokowo-stałe,
• koszty zmienne progresywne,
• koszty zmienne degresywne,
• koszty zmienne regresywne.

Koszty stałe występują wtedy, gdy suma kosztów całkowitych określonego rodzaju nie ulega żadnym zmianom wraz ze zmianami dokonującymi się w rozmiarach produkcji. Koszty te są określane jako niezależne od skali produkcji. W przypadku kosztów stałych, koszt jednostkowy jest wielkością malejącą wraz ze wzrostem ilości wytworzonych wyrobów i zbliża się do 0. Przykładem kosztów stałych w przedsiębiorstwie jest koszt rodzajowy — amortyzacja ustalana metodą liniową.