Zakres czynności objętych podatkiem od czynność cywilnoprawnych

Przeczytaj także: Od których umów trzeba zapłacić PCC i w jaki sposób?

Przedmiot opodatkowania

Przedmiotem opodatkowania określonym w art. 1 ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych są następujące czynności: umowa sprzedaży, zamiany, pożyczki, darowizny, dożywocia, umowy o dział spadku oraz umowy o zniesienie współwłasności, ustanowienie odpłatnego użytkowania, w tym także nieprawidłowego, ustanowienie hipoteki, depozyt nieprawidłowy czy umowy spółki wraz z ich zmianami.

Powyższa lista jest katalogiem zamkniętym. Ponadto opodatkowaniu podlegają zmiany wyżej wskazanych umów o ile prowadzą one do podwyższenia podstawy opodatkowania PCC.

Opodatkowaniu podlegają także orzeczenia prawne sądów (także ugody i orzeczenia sądów polubownych) o ile wywołują skutki podobne do umów określonych powyżej.

Terytorialny zakres PCC

Dodatkowo, aby czynności podlegały opodatkowaniu PCC w Polsce, to prawa majątkowe powinny być wykonywane lub rzeczy powinny znajdować się na terytorium Polski, albo rzeczy lub prawa znajdują się poza granicą Polski, lecz nabywca ma miejsce zamieszkania lub siedzibę na terytorium Polski oraz czynność cywilnoprawna została dokonana na terytorium Polski. W przypadku umów zamiany wystarczy, aby przynajmniej jedna z rzeczy znajdowała się na terytorium Polski.

Wokół powyższych stwierdzeń powstało kilka wątpliwości. Dla przykładu można wskazać kwestię pożyczek, które uznawane są przez fiskusa jako rzeczy (środki pieniężne) i decydujące jest fizyczne miejsce położenia (ulokowania) pieniędzy, będących przedmiotem umowy. [por. z interpretacją z 17.04.2018 r. sygn. 0111-KDIB2-2.4014.27.2018.1.PB).

Wartość firmy, a PCC

W ustawie o podatku od czynności cywilnoprawnych brak jest definicji wartości firmy. W związku z tym bazować należy na innych przepisach, a także bogatym dorobku doktryny i orzeczniczym w tym zakresie.
W orzecznictwie sądów administracyjnych widoczne są dwa poglądy. Pierwszy wskazuje, że wartość firmy jest prawem majątkowym i powinna zostać opodatkowana PCC w momencie sprzedaży przedsiębiorstwa lub jego zorganizowanej części. Takie podejście wynika m.in. z wyroków WSA w Gdańsku z dnia 13.06.2018 r., sygn. I SA/Gd 357/18 czy WSA w Krakowie z dnia 23.06.2017 r., sygn. I SA/Kr 443/17. Drugi pogląd (mniejszościowy) zakłada, że wartość firmy (ang. goodwill) jest stanem faktycznym, niestanowiącym prawa podmiotowego, czyli nie może być przedmiotem samodzielnego obrotu gospodarczego (Wyrok NSA z dnia 28.06.2018 r., sygn. II FSK 1932/16).

Cash-pooling

Transakcje finansowe polegające na udostępnianiu środków finansowych w ramach grupy, budzą wiele kontrowersji na gruncie opodatkowania PCC. Z jednej strony sądy administracyjne twierdzą, że taka umowa, jest umową pożyczki pomiędzy podmiotami z grupy i jako taka podlega opodatkowaniu PCC (wyrok NSA z dnia 26.07.2017 r., sygn. II FSK 1774/15). Drugi pogląd zakłada, że czynności dokonywane w ramach umów cash-poolingu nie są umowami pożyczki i w związku z tym, że nie zostały wymienione literalnie w ustawie o podatku od czynności cywilnoprawnych, nie podlegają PCC (przykładowo interpretacja Dyrektora Krajowej Informacji Skarbowej z 30.05.2018 r., sygn. 0111-KDIB2-2.4014.64.2018.1.MZA).

Rozwiązanie umowy, a PCC

Fakt rozwiązania umowy oraz odstąpienie od jej realizacji nie uzasadniają zwrotu prawidłowo naliczonego i uiszczonego podatku PCC. Podobna sytuacja ma miejsce w przypadku późniejszego rozwiązania ważnie zawartej umowy na skutek zgodnych oświadczeń stron. Do powyższych konkluzji doszedł Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 11.04.2017 r. sygn. II FSK 3528/15.

Czynności wyłączone z PCC

Ustawa o PCC w art. 2 przewiduje zakres czynności wyłączonych z PCC. Są to w szczególności czynności o charakterze społecznym związane z zatrudnieniem, nauką, obowiązkiem obrony, ubezpieczeniami społecznymi, obowiązkiem alimentacyjnym, opieki czy kurateli. Ponadto wyłączone z opodatkowania są czynności odbudowy i remontów wykonywane w związku ze zniszczeniami lub uszkodzeniami wywołanymi przez żywioł.

Kolejna grupa to wyłączenie z opodatkowania umów sprzedaży nieruchomości lub prawa użytkowania wieczystego zawieranych w związku z roszczeniami wynikającymi z ograniczeń na podstawie ustawy o ochronie środowiska.

Wyłączone z opodatkowania są także czynności opodatkowane VAT albo czynności gdzie jedna ze stron jest zwolniona z VAT za wyjątkiem umów sprzedaży i zamiany nieruchomości oraz umów sprzedaży udziałów i akcji w spółkach handlowych.

Kolejna kategoria obejmuje umowy spółki i jej zmiany związane z łączeniem spółek kapitałowych, ich przekształceniem lub wniesieniem przedsiębiorstwa lub zorganizowanej części.

Powyższe, niektóre kategorie wyłączeń wskazanych w ustawie, w zestawieniu z wcześniej omówionym zakresem opodatkowania PCC, sprawiają, że rozliczenie tego podatku jest skomplikowane. Warto więc przy każdej dużej transakcji zabezpieczyć swoją pozycję podatkową i skonsultować temat z doradcą podatkowym.