Kodeks należytej staranności: zamiast ochrony podatnika wytyczne dla fiskusa

Przeczytaj także: Nadal nie ma zasad należytej staranności w rozliczeniach VAT

Ponad 8 miesięcy prac (od września 2017 r.), w których zaangażowano wielu ekspertów podatkowych i organizacji przedsiębiorców dało efekty - niestety korzystne dla skarbówki. Po tym czasie bowiem resort finansów zrezygnował ze swojego flagowego rozwiązania, na które czekał biznes. Kodeks należytej staranności VAT miał zawierać listę czynności, których wykonanie gwarantowałoby firmom, że fiskus nie zakwestionuje im zwrotu czy odliczenia podatku VAT, jeżeli te nieświadomie wplątałyby się w transakcje z oszustem. Zamiast tego opracowano wskazówki, które pomogą nie przedsiębiorcom, a urzędnikom skarbowym w ocenie dochowania należytej staranności w VAT przez podatników.

Praca nie poszła zatem na marne. Szkoda tylko, że z innym skutkiem, aniżeli był planowany na początku. Jako zwieńczenie konsultacji Ministerstwo Finansów zaprezentowało dokument pt. „Metodyka w zakresie oceny dochowania należytej staranności przez nabywców towarów w transakcjach krajowych”, której podstawę opracowania stanowiły ustalenia Zespołu Roboczego, w skład którego weszło 12 podmiotów reprezentujących stronę społeczną oraz przedstawiciele MF i KAS.

Opracowana Metodyka nie będzie mieć zatem wiążącego charakteru dla żadnej ze stron (czyli zarówno podatników jak i organów podatkowych). Nie będzie zatem chronić podatników ani też zobowiązywać urzędników do ścisłego jej przestrzegania.

Co mówi Metodyka?

Metodyka dotyczy przesłanek dochowania należytej staranności przez nabywców towarów w transakcjach krajowych. Jeżeli podatnik taki nie będzie odpowiednio uważny przy zawieraniu transakcji, wskutek czego zignoruje obiektywne okoliczności wskazujące na to, że dana transakcja może mieć na celu naruszenie prawa lub oszustwo, musi liczyć się z zakwestionowaniem przez organy podatkowe jego prawa do odliczenia podatku naliczonego. Szczególny nacisk położono tutaj na rozpoczęcie współpracy z nowym kontrahentem.

Kryteria Metodyki zostały podzielona na formalne oraz transakcyjne. Podatnik podejmujący działania wskazane w Metodyce istotnie zwiększa prawdopodobieństwo dochowania należytej staranności. Niemniej nie oznacza to, że zastosowanie się do niej da całkowitą pewność, że fiskus nie zakwestionuje odliczenia podatku. W toku postępowania organy podatkowe będą bowiem mogły uwzględniać również inne okoliczności transakcji oraz podjęte przez podatnika działania.

Z drugiej strony niepodjęcie działań wskazanych w Metodyce nie powoduje automatycznie utraty prawa do odliczenia podatku naliczonego. Są to zatem wskazówki, o których warto pamiętać, niemniej nie wywołują one żadnych konsekwencji prawnych.

Kryteria formalne Metodyki w przypadku rozpoczęcia współpracy z kontrahentem
Podatnik powinien zweryfikować formalnie status swojego kontrahenta poprzez:

• sprawdzenie rejestracji w KRS lub CEIDG, jeżeli takowa jest wymagana;
• sprawdzenie rejestracji na potrzeby podatku VAT;
• sprawdzenie, czy kontrahent jest wpisany do prowadzonego przez Szefa Krajowej Administracji Skarbowej wykazu podmiotów, które zostały wykreślone przez naczelnika urzędu skarbowego z rejestru jako podatnicy VAT lub które nie zostały zarejestrowane przez naczelnika urzędu skarbowego;
• sprzawdzenie, czy kontrahent posiada wymagane koncesje i zezwolenia - gdy te są wymagane;
• sprawdzenie, czy osoba zawierająca umowę posiada do tego odpowiednie umocowanie (podatnik może przykładowo zweryfikować umocowanie osób upoważnionych do udzielenia pełnomocnictw w imieniu kontrahenta na podstawie danych z KRS lub CEIDG).

Kryteria transakcyjne Metodyki w przypadku rozpoczęcia współpracy z kontrahentem

• transakcja nie powinna być przeprowadzana bez ryzyka gospodarczego;
• podatnik nie powinien płacić gotówką bądź skusić się na rabat za zapłatę gotówką, gdy wartość transakcji przekracza 15 000 zł;
• podatnik nie powinien płacić przelewem na dwa odrębne rachunki bankowe, rachunek podmiotu trzeciego lub konto zagraniczne;
• cena towaru nie powinna odbiegać od rynkowej, gdy nie ma ku temu ekonomicznego uzasadnienia;
• podejrzana będzie transakcja, w której kontrahent sprzedaje towary nie ze swojej branży, zaś zmiana profilu działalności nie ma uzasadnienia ekonomicznego;
• kontakt z kontrahentem lub osobą go reprezentującą nie był odpowiedni dla okoliczności danej transakcji;
• kontrahent posiadał siedzibę lub miejsce prowadzenia działalności gospodarczej pod adresem, pod którym brak było oznak prowadzenia działalności gospodarczej;
• zastosowany (i wymagany przez kontrahenta) termin płatności był krótszy niż termin płatności oferowany przez innych dostawców z tej samej branży bez ekonomicznego uzasadnienia;
• transakcja została zawarta na warunkach znacznie odbiegających od tych, które uznawane były w danej branży za gwarantujące bezpieczeństwo obrotu;
• kontrahent dostarczał towary niezgodne z wymaganiami jakościowymi określonymi w przepisach prawa powszechnie obowiązującego;
• transakcja pomiędzy podatnikiem a kontrahentem nie była udokumentowana umową, zamówieniem lub innym potwierdzeniem warunków tej transakcji;
• kontrahent będący spółką kapitałową dysponował kapitałem zakładowym niewspółmiernie niskim w stosunku do okoliczności transakcji;
• kontrahent nie posiadał zaplecza organizacyjno-technicznego odpowiedniego do rodzaju i skali prowadzonej działalności gospodarczej;
• kontrahent nie dysponuje stroną internetową (lub nie jest obecny w mediach społecznościowych) z informacjami odpowiednimi do skali prowadzonej działalności, mimo że jest to przyjęte w danej branży.

Kryteria formalne Metodyki w przypadku kontynuacji współpracy z kontrahentem
Na brak dochowania przez podatnika należytej staranności mogą wskazywać następujące okoliczności:

• podatnik nie weryfikował w sposób regularny czy kontrahent jest zarejestrowany jako podatnik VAT czynny;
• podatnik nie weryfikował w sposób regularny czy kontrahent nie utracił wymaganych koncesji i zezwoleń;
• podatnik nie weryfikował w sposób regularny czy osoby zawierające umowę/dokonujące transakcji posiadają aktualne umocowania do takiego działania;
• kontrahent został wpisany do prowadzonego przez Szefa Krajowej Administracji Skarbowej wykazu podmiotów, które zostały wykreślone przez naczelnika urzędu skarbowego z rejestru jako podatnicy VAT, chyba, że rejestracja kontrahenta została przywrócona w późniejszym okresie.

Kryteria transakcyjne Metodyki w przypadku kontynuacji współpracy z kontrahentem
Jako okoliczności, które wskazują na możliwość braku dochowania należytej staranności traktowane będą m.in.:

• zawarcie transakcji bez ryzyka gospodarczego;
• płatność gotówką albo obniżenie ceny w razie płatności gotówką – w przypadku gdy wartość transakcji przekracza 15 000 zł;
• zapłata za towar na dwa odrębne rachunki bankowe (nie dotyczy mechanizmu podzielonej płatności), rachunek podmiotu trzeciego lub rachunek zagraniczny;
• cena towaru znacząco odbiegała od ceny rynkowej – bez ekonomicznego uzasadnienia;
• transakcja – bez ekonomicznego uzasadnienia – dotyczyła towarów, które należały do innej branży niż ta, w której działa kontrahent i których dotychczas podatnik od niego nie nabywał;
• termin płatności za towar od podatnika był krótszy niż standardowy termin płatności - bez ekonomicznego uzasadnienia;
• transakcja została przeprowadzona na warunkach znacznie odbiegających od tych, które uznawane były w danej branży za gwarantujące bezpieczeństwo obrotu;
• kontrahent dostarczał towary niezgodne z wymaganiami jakościowymi określonymi w przepisach prawa powszechnie obowiązującego;
• transakcja pomiędzy podatnikiem a kontrahentem nie została udokumentowana umową w formie pisemnej (w tym w formie elektronicznej), zamówieniem lub innym potwierdzeniem warunków tej transakcji;
• w dotychczasowych transakcjach kontrahent bez uzasadnienia zmienił sposób transportu towaru (np. towar miał być dostarczony z Polski, a jest przewożony z terytorium innego państwa).

W Metodyce wskazano nadto, że powyższe warunki będą badane także w przypadku dokonania zapłaty w systemie podzielonej płatności w VAT.