Nieodpłatne użyczenie części budynku a jego amortyzacja i VAT

Przeczytaj także: Stawka amortyzacji budynku na cudzym gruncie

Załóżmy że przedsiębiorca posiada budynek, który stanowi siedzibę firmy. Budynek ten ma stosunkowo dużą powierzchnię i dobrą lokalizację. Jedna z lokalnych fundacji wystąpiła do tego przedsiębiorcy z prośbą o udostępnienie jej jednego z pomieszczeń znajdujących się w tym budynku, w celu prowadzenia w nim działalności statutowej. Ten zgodził się na powyższe i pomieszczenie udostępnił nieodpłatnie. Jakie konsekwencje w związku z tym czekają go na tle podatkowym?

Jeżeli VAT odliczyłeś, teraz płać

W podatku od towarów i usług opodatkowana jest co do zasady sprzedaż towarów bądź usług, czyli mówiąc innymi słowy - działalność odpłatna. Ustawa wręcz sama wskazuje, iż opodatkowana jest odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług.

W związku z tym można by założyć, że nasz przedsiębiorca VAT-em nie musi się tutaj przejmować. Niestety powyższe stwierdzenie jest tylko w połowie prawdziwe. Ustawodawca zrównał bowiem z czynnościami odpłatnymi niektóre działania nieodpłatne, darmowe, wręcz charytatywne, wykonywane przez przedsiębiorcę.


Mówiąc zatem innymi słowy, na równi ze sprzedażą trzeba potraktować usługę nieodpłatnego użycia firmowego majątku na cele niezwiązane z prowadzoną działalnością (nie ma tu znaczenia, kto takiego użycia dokona), jeżeli przy jego nabyciu (w tym także wytworzeniu/wybudowaniu) przysługiwało przedsiębiorcy prawo do odliczenia VAT. Nie jest natomiast ważne w jakiej części takie prawo do odliczenia przysługiwało oraz czy sam zainteresowany z niego skorzystał. Jeżeli zatem tylko ono wystąpiło, nieodpłatne udostępnienie poza firmę jej majątku jest opodatkowane.

W naszym przypadku zatem udostępnienia pomieszczenia fundacji będzie traktowane tak samo jak gdyby zostało ono wynajęte. Nie występuje tutaj zwolnienie odpowiadające temu, z którego korzystają podmioty przekazujące organizacjom charytatywnym artykuły spożywcze.

Tak jednak jest jedynie wówczas, gdy przedsiębiorcy przysługiwało prawo do odliczenia VAT. Jeżeli natomiast to nie miało miejsca (np. nieruchomość została kupiona ze zwolnieniem z tego podatku), nieodpłatne udostępnienie pomieszczenia fundacji co do zasady nie będzie w ogóle opodatkowane tym podatkiem (wszystko się jednak komplikuje, gdy budynek został ulepszony i od tego ulepszenia VAT już by odliczono).

W PIT i CIT wyłączenie amortyzacji z kosztów

Sprawa wygląda zgoła inaczej w zakresie podatku dochodowego. Tutaj przedsiębiorca udostępniający nieodpłatnie pomieszczenie w budynku należącym do majątku firmy przychodu nie rozpoznaje. Odpowiednie negatywne konsekwencje występują za to po stronie kosztów podatkowych.

Przypomnijmy, że wydatki na nabycie czy wybudowanie środka trwałego (a więc takiego składnika majątku, który ma służyć firmie dłużej niż rok, a stanowiącego jej majątek i będącego zdatnym i kompletnym do użytku; czym niewątpliwie jest budynek służący za siedzibę firmy) nie mogą trafić bezpośrednio do kosztów uzyskania przychodu. Każdy przedsiębiorca jest obowiązany ustalić wartość początkową takiego składnika majątku, przyjąć go do ewidencji środków trwałych i amortyzować w czasie. Kosztem podatkowym są naliczane odpisy amortyzacyjne. Jak się jednak okazuje - nie zawsze.

Wskazana reguła zatem oznacza, że odpisy amortyzacyjne należy tutaj w dalszym ciągu naliczać, niemniej nie wejdą one do kosztów podatkowych.

Czy ucieka cały odpis?

Powyższe wynika wprost z ustawy i trudno bronić przed organami podatkowymi prawa do dalszego zaliczania w koszty firmy odpisów naliczanych od środka trwałego oddanego do nieodpłatnego używania komu innemu. Dla naszego przedsiębiorcy istotne jednak będzie to, czy odpis taki w całości nie jest kosztem czy jedynie w części? W końcu fundacji udostępnił on tylko jedno pomieszczenie w posiadanym budynku, zaś na pozostałej jego powierzchni prowadzi działalność gospodarczą.

Odpowiedzi na takie pytanie udziela m.in. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 15.07.2016 r., sygn. akt II FSK 2735/14.

NSA uznał, że odpis amortyzacyjny naliczony od tej części środka trwałego, która została oddana do nieodpłatnego używania innemu podmiotowi i używanie nie ma wpływu na wysokość lub źródło przychodów podatnika, nie może być uznany za koszt uzyskania przychodu.

Dobra wiadomość jest zatem taka, że nie cały a jedynie część odpisu nie może być tutaj potraktowana jako koszt podatkowy - ta część która przypada na udostępnione pomieszczenie. Do wyliczenia tej części odpisu amortyzacyjnego najrozsądniejszym wydaje się być - w przypadku nieruchomości - przyjęcie metody powierzchniowej, czyli ustalenia jaki procent w powierzchni budynku ogółem ma użyczone pomieszczenie.

Zła wiadomość jest natomiast taka, iż w przytoczonym wyroku NSA uznał, że bez względu na wielkość takiej powierzchni - odpis amortyzacyjny zaliczany do kosztów należy zawsze ograniczać - nawet gdy użyczona powierzchnia będzie marginalna.