NSA: Zwrot VAT w terminie 25 dni bez kompensaty należności

Przeczytaj także: Przyspieszony zwrot VAT a potrącenie/kompensata wierzytelności

zwrot VAT, termin zwrotu VAT, VAT naliczony, odliczenie VAT, odliczenia podatku VAT, kompensata wzajemnych zobowiązań, kompensata zobowiązań

Z ustawy o podatku od towarów i usług wynika dla podatników prawo do żądania zwrotu nadwyżki podatku naliczonego VAT w terminie 25 dni od złożenia rozliczenia przy spełnieniu warunku, że wykazane w deklaracji podatkowej kwoty podatku naliczonego zostały w całości zapłacone. Nie jest przy tym tajemnicą, że wnioski o zwrot VAT kierowane w tym trybie są dla organów podatkowych sytuacją niekomfortową. Ostatnio zaś naczelnicy urzędów skarbowych dostali do rąk narzędzie mogące przyczyniać się do odmowy stosowania tej procedury w przypadku kiedy zapłata za fakturę nastąpiła w formie wzajemnego potrącenia wierzytelności.

Stało się tak za sprawą niespodziewanego wyroku NSA z dnia 30 listopada 2015 r., sygn. akt I FSK 1292/14, który przełamuje dotychczasową linię orzeczniczą, opowiadającą się za prawem do zwrotu różnicy podatku w terminie skróconym w sytuacji, gdy zobowiązanie wygasło wskutek potrącenia wzajemnych wierzytelności sprzedawcy i nabywcy. Orzeczenie to jest o tyle zaskakujące, że dotychczas stanowisko judykatury w tym zakresie było praktycznie monolityczne i nie wzbudzało najmniejszych kontrowersji.

Przykładowo można wskazać, że w wyroku NSA z dnia 2 czerwca 2011 r., sygn. akt I FSK 1075/10 sąd stwierdził, że co prawda ustawodawca użył słowa "zapłacone", ale w odniesieniu do "kwot należności" wynikających z faktur i z całości tego unormowania wynika, że chodzi o podatek naliczony wynikający z kwot należności, które zostały uregulowane, a zobowiązanie spełniono.

Zdaniem NSA biorąc pod uwagę z jednej strony prawo podatnika do zwrotu podatku w rozsądnym terminie (orzeczenie ETS z dnia 25 października 2001r., w sprawie C-78/00), z drugiej strony zaś możliwość ustalania przez państwo członkowskie warunków tego zwrotu, należy dojść do wniosku, że założenie, iż komentowany przepis dotyczy tylko płatności pieniężnych naruszałoby ww. prawo podatnika w sytuacji dokonania rozliczenia z wystawcą faktury w formie niepieniężnej.

Zasadne jest zatem zdaniem NSA stanowisko, że na gruncie art. 87 ust. 6 pkt 1 należności mogą być zapłacone w każdy przewidziany prawem sposób np. poprzez faktora, czy w formie kompensaty należności, a tylko w przypadku uregulowania należności w formie pieniężnej należy respektować wymóg z art. 22 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, zgodnie, z którym w przypadku płatności gotówkowych, opiewających na wartość przewyższającą 15.000 euro płatności powinny być dokonywane lub przyjmowane za pośrednictwem rachunku bankowego.

W wydanym w dniu 30 listopada 2015 r. wyroku NSA zakwestionował jednak dotychczasowe poglądy NSA w tym zakresie.

Uzasadniając swój punkt widzenia sąd stwierdził, że norma z art. 87 ust. 6 pkt 1 ustawy o VAT, przewidująca przyśpieszony termin zwrotu nadwyżki podatku VAT, stanowi wyjątek od podstawowej reguły, a wyjątków nie należy interpretować rozszerzająco. Według NSA uznanie, że sposób wygaśnięcia zobowiązania jest bez znaczenia dla możliwości zastosowania wskazanego przepisu, stanowi niedopuszczalną wykładnię rozszerzającą. Kompensata zobowiązań nie gwarantuje przejrzystości finansów i utrudnia organowi szybkie sprawdzenie zasadności zwrotu. Zdaniem sądu ustawodawca nie posłużyłby się pojęciem „zapłaty”, gdyby miał na myśli również inne formy uregulowania należności. Na przeszkodzie zaprezentowanej wykładni nie stoi też w opinii NSA prawo unijne. Podatnik, który nie spełni wszystkich warunków z art. 87 ust. 6 pkt 1 ustawy o VAT otrzyma zwrot w terminie 60 dni, stąd nie można uznać, by analizowany przepis zmuszał podatnika do poniesienia ciężaru ekonomicznego podatku VAT, czy ustanawiał nieproporcjonalny środek.

Oceniając komentowany wyrok należy stwierdzić, że argumenty w nim zawarte nie mogą do końca przekonywać. W wyroku tym NSA bezpodstawnie utożsamił bowiem zasadność zwrotu podatku z odmową jego wypłaty w terminie 25 dni. To czy zwrot jest zasadny organ podatkowy sprawdza w toku dedykowanych temu celowi procedur i z pewnością fakt dokonania płatności przelewem bankowym nie jest okolicznością samą w sobie świadczącą o rzeczywistym charakterze transakcji. A zatem wąskie rozumienie zapłaty nie tylko stanowi zbyt daleko idącą ingerencję w swobodę kształtowania treści umów, ale również faktycznie nie chroni Skarbu Państwa przed nadużyciami.

W kontekście omawianego orzeczenia NSA należy mieć nadzieję, że organy podatkowe podejdą ostrożnie do stawianych w nim tez. Przeciwne podejście może wpłynąć negatywnie na płynność finansową wielu przedsiębiorstw i narazić obie strony na trwające latami spory sądowe, w efekcie których może się okazać, że wyrok NSA z dnia 30 listopada 2015 r., sygn. akt I FSK 1292/14, nie został zaaprobowany przez resztę judykatury, a przede wszystkim inne składy NSA, co jest w dużym stopniu prawdopodobne.