Kompensata wierzytelności: odsetki a podatek dochodowy

Przeczytaj także: Zaciąganie/udzielanie pożyczek jako działalność finansowa firmy

Art. 481 §1 Kodeksu cywilnego mówi, że jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.
Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry oznaczona, należą się odsetki ustawowe. Jednakże gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej niż stopa ustawowa, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy (§2 przytoczonego przepisu). Obecnie odsetki ustawowe wynoszą 13% w skali roku.

Co się zaś tyczy spełnienia świadczenia (w tym odsetek za zwłokę) w formie kompensaty, art. 498 Kodeksu cywilnego mówi, że gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, każda z nich może potrącić swoją wierzytelność z wierzytelności drugiej strony, jeżeli przedmiotem obu wierzytelności są pieniądze lub rzeczy tej samej jakości oznaczone tylko co do gatunku, a obie wierzytelności są wymagalne i mogą być dochodzone przed sądem lub przed innym organem państwowym. Wskutek potrącenia obie wierzytelności umarzają się nawzajem do wysokości wierzytelności niższej.

Potrącenia należy dokonać przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Oświadczenie ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe.

Jak zauważył Dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach w interpretacji indywidualnej z dnia 24.03.2011 r. nr IBPBI/2/423-1857/10/MO, „(…) Zapłaty nie należy przy tym utożsamiać tylko z faktycznym otrzymaniem określonej należności pieniężnej, ale może również do niej dojść w innej formie, np. w drodze kompensaty. (…)”
Organ podatkowy przyznał zatem, że jedną z prawnych form płatności jest potrącenie wzajemnych należności, a więc kompensata. Kompensata taka przy tym nie musi obejmować jedynie należności głównej, ale także np. odsetki za zwłokę.

Na gruncie podatku dochodowego należy pamiętać, że art. 14 ust. 3 pkt 2 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych mówi, iż do przychodów z działalności gospodarczej nie zalicza się kwot naliczonych, lecz nieotrzymanych odsetek od należności, w tym również udzielonych pożyczek.

Z kolei art. 23 ust. 1 pkt 32 przytoczonej ustawy mówi, że do kosztów uzyskania przychodu nie zalicza się naliczonych, lecz niezapłaconych albo umorzonych odsetek od zobowiązań, w tym również od pożyczek czy kredytów.

Tym samym ustawodawca wymaga, że aby odsetki miały wpływ na wysokość podatku dochodowego (zostały ujęte w przychodach/kosztach firmy), muszą być faktycznie zapłacone bądź otrzymane. Ustawa nie mówi natomiast nic o tym, w jaki sposób powinny one zostać uregulowane, aby uznać, że nastąpiła ich zapłata.

Zdaniem autora, jedną z takich form (co potwierdził także Dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach w przytoczonej wyżej interpretacji) jest właśnie kompensata. Co za tym idzie, w dacie jej dokonania także odsetki od zobowiązania (jeżeli kompensata i je pokrywa) winny zostać wykazane odpowiednio w przychodach bądź kosztach firmy (chyba że powiększają one wartość początkową środka trwałego lub wartości niematerialnej i prawnej).