Ordynacja podatkowa: ukryta czynność prawna

Przeczytaj także: Zasady i tryb składania zażalenia od postanowienia w sprawie podatkowej

Ocena umowy
Pracownicy urzędów skarbowych prowadzący postępowania podatkowe mają obowiązek ustalić wszystkie okoliczności i aspekty sprawy. Muszą zebrać kompletny materiał dowodowy, a następnie dokonać jego oceny. W tych granicach mieści się możliwość analizowania umów zawartych przez sprawdzanego podatnika, np. sprzedaży nieruchomości, komisu, najmu, darowizny.

Treść dokumentów nie jest jedynym wykładnikiem tego, czy i jaka transakcja została przeprowadzona. Urzędnicy badają wszystkie okoliczności. Dokonując ustalenia treści czynności prawnej, uwzględniają nie tylko dosłowne brzmienie oświadczeń woli złożonych przez strony, ale także ich zgodny zamiar i cel czynności. Zdarza się, że dowody inne niż dokument potwierdzający zawarcie umowy, np. zeznania świadków, wskazują na fikcyjność całej operacji. W sytuacji gdy pod pozorem danej czynności prawnej w rzeczywistości została dokonana inna, skutki podatkowe wywodzi się z tej ukrytej czynności.

Sąd na wątpliwości
Podatnicy często zarzucają urzędnikom skarbowym, że nie mają kompetencji, aby samodzielnie rozstrzygać kwestie ze styku prawa cywilnego i regulacji podatkowych, a w konsekwencji "wyczytywać" z kontraktów co innego niż zawierające je strony. Podnoszą, że o tych kwestiach powinny decydować sądy powszechne. Tak jednak nie jest.

Urzędnicy skarbowi zwracają się do sądu tylko w trudnych do rozstrzygnięcia przypadkach. Mają obowiązek to zrobić, gdy z dowodów zgromadzonych w toku postępowania - w szczególności z zeznań podatnika (chyba że odmawia ich składania) - wynikają wątpliwości co do istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa, z którym związane są skutki podatkowe. Stanowi o tym art. 199a § 3 Ordynacji podatkowej.

Urzędnicy skarbowi nie są więc zwolnieni z samodzielnego ustalania treści umów cywilnoprawnych zawieranych przez podatników i przesądzania o ich ważności lub nieważności. Powództwo o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego składają w sądzie dopiero wtedy, gdy zebrany przez nich materiał dowodowy nie pozwala na dokonanie niebudzącej wątpliwości wykładni oświadczeń woli stron transakcji i ustalenie rzeczywistej treści umowy. Niejasności te mogą wynikać z rozbieżności w zeznaniach kontrahentów, sprzeczności ich twierdzeń z innymi dowodami, braku stanowiska podatnika itp. W przypadkach niebudzących podobnych kontrowersji sądy nie mogą wyręczać urzędników w przeprowadzeniu postępowania podatkowego.

Należy zaznaczyć, że sądy wypowiadają się wyłącznie w kwestii stosunków prawnych objętych zakresem stosowania K.p.c., np. prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego, pracy, ubezpieczeń społecznych.

Zawieszony termin
Złożenie powództwa o ustalenie istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa powoduje wydłużenie postępowania podatkowego - o kilka miesięcy, niekiedy nawet lat. Nie należy jednak sądzić, że w tym czasie, gdy sprawa będzie w sądzie, przedawnią się podatki.

Zobowiązanie podatkowe przedawnia się zasadniczo po 5 latach, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku. Bieg tego terminu nie rozpoczyna się jednak, a rozpoczęty ulega zawieszeniu z dniem wniesienia żądania ustalenia przez sąd powszechny istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego bądź prawa. Termin przedawnienia rozpoczyna się, a po zawieszeniu biegnie dalej, od dnia następującego po dniu uprawomocnienia się orzeczenia sądu. O ten okres - od momentu wniesienia powództwa do czasu zamknięcia sprawy sądowej - wydłuża się termin przedawnienia podatku.

---

Z orzecznictwa sądowego
Spółka z o.o. zaliczyła do przychodów podatkowych kwotę 75 tys. zł na podstawie faktury VAT wystawionej na rzecz klienta w oparciu o zawartą z nim umowę pośrednictwa. Przedmiotem kontraktu były negocjacje w imieniu klienta warunków najmu lokalu pod restaurację oraz warunków technicznych z biurem projektowym i generalnym wykonawcą. Organ kontroli skarbowej, w trakcie postępowania kontrolnego prowadzonego wobec spółki z o.o., zakwestionował tę transakcję. Stwierdził, że umowa pośrednictwa była fikcyjna. Potwierdzał to zebrany w sprawie materiał dowodowy. Firma, z którą rzekomo były prowadzone negocjacje, nie istniała w dniu podpisania umowy, warunki budowy budynku zostały wydane na kilka miesięcy przed podpisaniem umowy, a projektant zaprzeczył współdziałaniu ze spółką z o.o. Urzędnicy wskazali ponadto na fakt powiązań rodzinnych między osobami pełniącymi funkcje udziałowców lub członków zarządu w podmiotach będących formalnymi stronami transakcji. Mając na względzie tak bliskie relacje, uznali, że zapłata za zlecone usługi była podyktowana jedynie próbą uwiarygodnienia całej operacji.

Spółka z o.o. zarzuciła organowi kontroli skarbowej naruszenie zasad prowadzenia postępowania dowodowego. Jej zdaniem to sąd powinien rozstrzygnąć, czy zakwestionowana umowa pośrednictwa była fikcyjna, czy nie. WSA w Krakowie, do którego trafiła sprawa, nie podzielił tego stanowiska. Urzędnicy powinni samodzielnie rozstrzygnąć o wszystkich okolicznościach sprawy istotnych z prawnopodatkowego punktu widzenia, a do sądu występują z powództwem dopiero w przypadku zaistnienia wątpliwości co do istnienia stosunku prawnego lub prawa. W tym przypadku wniesienie powództwa było zbędne. Ustalono bowiem ponad wszelką wątpliwość, że spółka z o.o. nie wykonała czynności, na które się powoływała.

Wyrok WSA w Krakowie z dnia 11 września 2012 r., sygn. akt I SA/Kr 937/12 (orzeczenie nieprawomocne)

---

Podstawa prawna
Ustawa z dnia 29.08.1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2012 r. poz. 749 ze zm.)


Wydawnictwo Podatkowe GOFIN – wydawca czasopism, Gazety Podatkowej i serwisów internetowych dostarczających specjalistycznej wiedzy z zakresu podatków, rachunkowości, ubezpieczeń i prawa pracy.