Spółka cywilna: odpowiedzialność za podatek VAT

Przeczytaj także: Spółka cywilna: odpowiedzialność wspólników

Krąg odpowiedzialnych
Spółka cywilna to jedna z najpopularniejszych form prowadzenia w Polsce działalności gospodarczej - wybierana przede wszystkim przez firmy rodzinne. Ma szczególny status.

Prawo cywilne traktuje ją wyłącznie jako umowę, na podstawie której wspólnicy zobowiązują się dążyć do osiągnięcia wspólnego celu gospodarczego. Nie posiada podmiotowości prawnej. Podmiotami praw i obowiązków są wspólnicy. W kontaktach z fiskusem jest inaczej. Na gruncie prawa podatkowego podmiotowość prawną ma zarówno spółka cywilna, jak i wspólnicy.

Podatnikiem VAT jest spółka cywilna. Wynika to z art. 15 ust. 1 ustawy o VAT. Przepis ten zalicza do podatników podatku od towarów i usług - obok osób prawnych i osób fizycznych wykonujących samodzielnie działalność gospodarczą - jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej. Nie oznacza to, że wspólnicy są zwolnieni z odpowiedzialności za ten podatek. Fiskus może domagać się od nich uregulowania sum niezapłaconych przez spółkę cywilną. Muszą liczyć się z tym obecni i byli wspólnicy. Ci drudzy odpowiadają za zaległości podatkowe z tytułu zobowiązań, których termin płatności upłynął w czasie, gdy byli wspólnikami. Muszą również pokryć równowartość kwoty zwrotu VAT, która w tym okresie została nienależnie zwrócona spółce cywilnej albo była zaliczona na poczet innych zobowiązań podatkowych.

Nie można wydać decyzji o odpowiedzialności podatkowej wspólników, jeżeli od końca roku kalendarzowego, w którym powstała zaległość podatkowa, upłynęło 5 lat.

Po rozwiązaniu spółki
Zdarza się, że wspólnicy - chcąc uniknąć zapłaty podatku - rozwiązują spółkę cywilną w trakcie postępowania podatkowego mającego na celu określenie wysokości VAT. Nie na wiele się to zda. W takiej sytuacji urząd skarbowy umarza co prawda postępowanie wymiarowe prowadzone wobec spółki cywilnej, ale uruchamia procedurę przeniesienia na wspólników odpowiedzialności za nieuregulowane przez nią zobowiązania. Orzeczenie o odpowiedzialności wspólników nie wymaga uprzedniego wydania spółce cywilnej decyzji w sprawie wysokości VAT. Kwotę tego podatku urząd skarbowy może określić w ramach postępowania dotyczącego przeniesienia odpowiedzialności na wspólników. Zezwala na to art. 115 § 4 i 5 Ordynacji podatkowej. W jednej decyzji zamieszcza się więc zarówno rozstrzygnięcie w sprawie wymiaru podatku VAT spółki cywilnej, jak i orzeczenie o obciążeniu nim wspólników.

NSA w wyroku z dnia 25 lutego 2010 r., sygn. akt I FSK 2100/08, sprecyzował, że określenie wysokości zobowiązania w VAT ciążącego na rozwiązanej spółce cywilnej może nastąpić tylko w postępowaniu w sprawie przeniesienia odpowiedzialności na wspólników, w którym uczestniczą wszyscy byli wspólnicy. Procedura ta powinna zakończyć się wydaniem decyzji o odpowiedzialności solidarnej wskazanych z imienia i nazwiska wspólników za - określone co do wielkości za dany okres rozliczeniowy - zaległości podatkowe nieistniejącej spółki cywilnej. Przedstawiciele fiskusa nie mogą wybierać, który z nich ma być adresatem takiego rozstrzygnięcia. Każdy wspólnik rozwiązywanej spółki cywilnej ma w tym wypadku przymiot strony.

Spłata długu
Wspólnicy odpowiadają solidarnie, całym swoim majątkiem, za VAT niezapłacony przez spółkę cywilną. Oznacza to, że urząd skarbowy może domagać się spełnienia świadczenia - w całości lub w części - od wszystkich łącznie, tylko od kilku z nich lub od każdego z osobna. Zapłata dokonana przez któregokolwiek wspólnika zwalnia pozostałych z tego obowiązku. Jednakże do całkowitej spłaty zaległości wszyscy pozostają dłużnikami solidarnymi. Każdy jest zobligowany do uregulowania całego zadłużenia. Nie ma znaczenia, w jakiej części partycypują w zyskach spółki, jaki jest ich wkład, czy przyczynili się do powstania długu itp.

Potwierdzają to sądy administracyjne. WSA w Warszawie w prawomocnym wyroku z dnia 23 sierpnia 2011 r., sygn. akt III SA/Wa 161/11 orzekł, że nie ma podstaw, aby organy podatkowe, orzekając o odpowiedzialności wspólników za zaległości podatkowe spółki cywilnej, zwracały uwagę na wielkość udziałów poszczególnych wspólników. Wynika to z solidarnego charakteru tej odpowiedzialności. Nawet wspólnik, który ma minimalny udział w spółce cywilnej, odpowiada za cały jej dług podatkowy.

Wspólnikowi, który ureguluje całe zobowiązanie i przez to zwolni pozostałych z tego obowiązku, przysługuje wobec nich tzw. roszczenie regresowe. Ma prawo żądać zwrotu odpowiednich części uiszczonej kwoty. Roszczeń tych dochodzi się na drodze cywilnoprawnej - trzeba wystąpić do sądu z powództwem o zapłatę.

Podstawą żądania jest decyzja o przeniesieniu na wspólników odpowiedzialności za zaległości podatkowe spółki cywilnej.

Przykład
Naczelnik urzędu skarbowego wydał decyzję o przeniesieniu na byłych wspólników (dwie osoby fizyczne) odpowiedzialności za VAT niezapłacony przez spółkę cywilną. Zaległość wraz z odsetkami wynosiła 5.000 zł. Wspólnicy uzgodnili, że uregulują tę kwotę w proporcjach wynikających z prawa do udziału w zysku określonego w umowie spółki, czyli po połowie. Jeden wspólnik wywiązał się z tego i uiścił ustaloną kwotę 2.500 zł), drugi - nie. Wspólnik, który wpłacił "swoją" część, nie jest mimo to zwolniony z odpowiedzialności za część drugiego wspólnika. Urząd skarbowy może domagać się od niego, zgodnie z zasadami odpowiedzialności solidarnej, uiszczenia reszty zobowiązania.

Podstawa prawna
Ustawa z dnia 29.08.1997 r. - Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2012 r. poz. 749)
Ustawa z dnia 11.03.2004 r. o podatku od towarów i usług (Dz. U. z 2011 r. nr 177, poz. 1054)


Wydawnictwo Podatkowe GOFIN – wydawca czasopism, Gazety Podatkowej i serwisów internetowych dostarczających specjalistycznej wiedzy z zakresu podatków, rachunkowości, ubezpieczeń i prawa pracy.