Kodeks karny skarbowy: kiedy czynny żal?

Przeczytaj także: Korekta deklaracji nie gwarantuje bezkarności

Instytucję czynnego żalu definiuje art. 16 Kodeksu karnego skarbowego. Pozwala ona na uwolnienie się od kary osobie, która popełniła czyn kwalifikujący się jako przestępstwo lub wykroczenie skarbowe, jeśli o swoim czynie zawiadomi organ ścigania (np. Policję lub urząd skarbowy), ujawniając istotne okoliczności tego czynu, a w szczególności osoby współdziałające w jego popełnieniu. Jeśli po popełnieniu czynu prawnie zabronionego sprawca dostarczył organowi ścigania takich informacji, to zasadniczo nie może podlegać karze za ten czyn.

Warunkiem uniknięcia kary jest jednak uiszczenie przez sprawcę w całości należności publicznoprawnej uszczuplonej lub narażonej na uszczuplenie popełnionym czynem zabronionym w terminie wyznaczonym przez uprawniony organ. Nieuregulowanie zaległej należności podatkowej lub celnej w terminie wskazanym przez urząd skutkuje nieskutecznością czynnego żalu złożonego przez sprawcę. Jeżeli jednak czyn zabroniony nie polega na uszczupleniu lub na narażeniu na uszczuplenie tej należności, natomiast orzeczenie przepadku przedmiotów jest obowiązkowe, sprawca powinien złożyć te przedmioty, a w razie niemożności ich złożenia - uiścić ich równowartość pieniężną; nie nakłada się obowiązku uiszczenia równowartości pieniężnej, jeżeli przepadek dotyczy przedmiotów, których wytwarzanie, posiadanie, obrót, przewóz, przenoszenie lub przesyłanie jest zabronione.

Zawiadomienie powinno być złożone na piśmie albo przekazane ustnie do protokołu. Przepisy nie przewidują szczególnej formy dla złożenia czynnego żalu. Pismo takie powinno jednak wskazywać osobę, od której pochodzi, określać czyn zabroniony, którego dotyczy, a przede wszystkim powinno wskazywać istotne okoliczności popełnionego czynu. Przy czym słowo „ujawni” należy rozumieć jako przekazanie przez sprawcę organowi powołanemu do ścigania przestępstw wiadomości dotychczas temu organowi nieznanych lub takich które według wiedzy sprawcy nie są znane.

Jest ono jednak bezskuteczne, jeżeli zostało złożone:

1. w czasie, kiedy organ ścigania miał już wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego,
2. po rozpoczęciu przez organ ścigania czynności służbowej, w szczególności przeszukania, czynności sprawdzającej lub kontroli zmierzającej do ujawnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego, chyba że czynność ta nie dostarczyła podstaw do wszczęcia postępowania o ten czyn zabroniony.

W razie zaistnienia łącznie wszystkich wymienionych okoliczności wskazujących na czynny żal, organ postępowania obowiązany jest odmówić wszczęcia dochodzenia, a gdy postępowanie zostało już wszczęte, podjąć decyzję o jego umorzeniu, z uwagi na to, że sprawca nie podlega karze. Choćby więc nawet sprawca posiadał zdolność ponoszenia odpowiedzialności karnej, to będzie obligatoryjne i całkowicie niezależne od uznania lub zgody organu procesowego.

Z takiej możliwości uniknięcia sankcji karnej nie skorzysta jednak sprawca, który:

1. kierował wykonaniem ujawnionego czynu zabronionego,
2. wykorzystując uzależnienie innej osoby od siebie, polecił jej wykonanie ujawnionego czynu zabronionego,
3. zorganizował grupę albo związek mający na celu popełnienie przestępstwa skarbowego albo taką grupą lub związkiem kierował, chyba że zawiadomienia organu o popełnionym czynie zabronionym dokonał ze wszystkimi członkami grupy lub związku,
4. nakłaniał inną osobę do popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego w celu skierowania przeciwko niej postępowania o ten czyn zabroniony.

Szczególny rodzaj czynnego żalu przewiduje art. 16a Kodeksu karnego skarbowego dla czynów polegających na uprzednim złożeniu nierzetelnych lub wadliwych deklaracji podatkowych, które następnie (po obowiązującym terminie) są korygowane. Zgodnie z nim, nie podlega karze za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie skarbowe, kto złożył prawnie skuteczną, w rozumieniu przepisów ustawy - Ordynacja podatkowa, korektę deklaracji podatkowej wraz z uzasadnieniem przyczyny korekty i w całości uiścił, niezwłocznie lub w terminie wyznaczonym przez uprawniony organ, należność publicznoprawną uszczuploną lub narażoną na uszczuplenie.