Umowa cywilnoprawna a podatnik podatku VAT

Przeczytaj także: Działalność gospodarcza w rozumieniu ustawy o VAT

Zgodnie z tymi przepisami za wykonywaną samodzielnie działalność gospodarczą nie uznaje się czynności z tytułu, których przychody zostały:

1. wymienione w art. 12 ust. 1-6 ustawy z 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2012 r. poz. 361 ze zm.) – dalej: updof – dotyczy to przede wszystkim przychodów z umów o pracę i stosunków pokrewnych;
2. wymienione w art. 13 pkt 2-9 updof (umowy cywilnoprawne), jeżeli z tytułu wykonania tych czynności osoby te są związane ze zlecającym wykonanie tych czynności prawnymi więzami tworzącymi stosunek prawny pomiędzy zlecającym wykonanie czynności i wykonującym zlecane czynności, co do warunków wykonywania tych czynności, wynagrodzenia i odpowiedzialności zlecającego wykonanie tych czynności wobec osób trzecich. Zasady te stosuje się odpowiednio do usług twórców i artystów wykonawców w rozumieniu przepisów o prawie autorskim i prawach pokrewnych, wynagradzanych w formie honorariów za przekazanie lub udzielenie licencji do praw autorskich lub praw artystycznego wykonania albo ich wykonanie, w tym również wynagradzanych za pośrednictwem organizacji zbiorowego zarządzania prawami autorskimi lub prawami pokrewnymi.

W przypadku umów o pracę wyłączenie ma ogólny charakter, w związku, z czym nie ma problemu. Umowy cywilnoprawne wymagają natomiast spełnienia dodatkowych warunków. Zgodnie z przepisami działalnością gospodarczą w rozumieniu ustawy o VAT nie są umowy cywilnoprawne, jeżeli między stronami istnieje stosunek prawny w ramach, którego określone są:

• warunki wykonywania umowy,
• wynagrodzenie,
• odpowiedzialność wobec osób trzecich zlecającego wykonanie danych czynności.

Dwa pierwsze warunki spełnione są praktycznie w każdym przypadku, wobec czego skupmy się na trzecim, który jest najbardziej problematyczny. Przepisy nie mówią, o jaką odpowiedzialność chodzi (ustawową, kontraktową itd.), poprzestając jedynie na stwierdzeniu, że chodzi o odpowiedzialność wobec osób trzecich. Dodatkowo bardzo często jest tak, że odpowiedzialność za wykonanie umowy będzie spoczywać po części na każdej ze stron. Przykładowo lekarz, który popełni błąd lekarski ponosi za to odpowiedzialność, ale skarżyć można też szpital. Operator pompy do mieszanek betonowych, który rozstawi się w niewłaściwym miejscu ponosi odpowiedzialność za ewentualny wypadek, co nie zmienia faktu, że odszkodowania można dochodzić także od firmy użytkującej pompę (zleceniodawcy); radca prawny odpowiada za to co robi, ale koszty przegranego procesu obciążać będą zleceniodawcę. Takich przykładów można podać wiele, wiele więcej.
Należy przy tym podkreślić, iż w celu wyłączenia z VAT nie musi to być pełna (wyłączna) odpowiedzialność, ani nawet nie musi to być wprost określone w umowie. Ważne jest, aby odpowiedzialność ta została określona, a to może nastąpić np. poprzez odesłanie do przepisów obowiązującego prawa, regulujących tę kwestię.

Tymczasem w niektórych przypadkach mamy do czynienia z odpowiedzialnością szczególną, wynikającą z obowiązujących przepisów – tak jest np. w przypadku inspektora nadzoru inwestorskiego, który odpowiada za to, co robi na zasadach określonych w przepisach ustawy z 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (tekst jedn.: Dz. U. z 2010 r. Nr 243, poz. 1623 ze zm.). Zgodnie, bowiem z art. 12 ust. 6 tej ustawy osoby wykonujące samodzielne funkcje techniczne w budownictwie, są odpowiedzialne za wykonywanie tych funkcji zgodnie z przepisami i zasadami wiedzy technicznej oraz za należytą staranność w wykonywaniu pracy, jej właściwą organizację, bezpieczeństwo i jakość. Dodatkowo inspektor nadzoru inwestorskiego podlega ubezpieczeniu OC za szkody, które mogą powstać w związku z wykonywaniem swoich obowiązków.

Powyższe nie zmienia jednak faktu, że obok odpowiedzialności ustawowej, może istnieć odpowiedzialność kontraktowa. Odpowiedzialność ta wynika z zapisów Tytułu VII Księgi Trzeciej ustawy z 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. Nr 16, poz. 93 ze zm.), ale także może wynikać bezpośrednio z zawartej umowy.

Przykład
Zatrudniłeś inspektora nadzoru inwestorskiego. Z mocy prawa ponosi on odpowiedzialność za to, co robi. Nie zmienia to jednak faktu, że w umowie możesz wprowadzić zapisy dotyczące odpowiedzialności cywilnoprawnej – nie możesz jednak skutecznie wyłączyć odpowiedzialności inspektora.

Niestety organy podatkowe i sądy mają często własne – odrębne zdanie na ten temat – przykładowo w wyroku WSA w Warszawie z 22 marca 2010 r. (sygn. III SA/Wa 1396/09; zbiór własny), sąd uznał, że inspektor jest podatnikiem VAT, gdyż ponosi odpowiedzialność na podstawie przepisów prawa budowlanego, czego nie można zmienić w drodze umownej. Stanowisko sądu należy uznać za oderwane od rzeczywistości i naruszające prawo – sąd nie dopuścił, bowiem możliwości wprowadzenia dodatkowej odpowiedzialności cywilnoprawnej, co stoi w jawnej sprzeczności z konstytucyjną zasadą swobody umów.