Zwolnienie pracownika: odszkodowanie a podatek

Przeczytaj także: Odszkodowanie za nadgodziny a zaliczka na podatek

Ustalenie źródła przychodów
Zgodnie z art. 12 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (dalej: ustawa o PDOF) za przychody ze stosunku służbowego, stosunku pracy, pracy nakładczej oraz spółdzielczego stosunku pracy uważa się wszelkiego rodzaju wypłaty pieniężne oraz wartość pieniężną świadczeń w naturze bądź ich ekwiwalenty, bez względu na źródło finansowania tych wypłat i świadczeń, a w szczególności: wynagrodzenia zasadnicze, wynagrodzenia za godziny nadliczbowe, różnego rodzaju dodatki, nagrody, ekwiwalenty za niewykorzystany urlop i wszelkie inne kwoty niezależnie od tego, czy ich wysokość została z góry ustalona, a ponadto świadczenia pieniężne ponoszone za pracownika, jak również wartość innych nieodpłatnych świadczeń lub świadczeń częściowo odpłatnych.

W orzecznictwie sądowym wskazuje się, że ponoszone przez pracodawcę świadczenia związane z rozwiązaniem umowy o pracę, takie jak np. odprawa pieniężna, kara umowna przyznana w związku z rozwiązaniem stosunku pracy, czy świadczenie wypłacone na podstawie umowy w sprawie zmiany trybu rozwiązania umowy o pracę – stanowią przychód ze stosunku pracy (por. wyroki: WSA we Wrocławiu z dnia 18 listopada 2009 r. I SA/Wr 1453/09 LEX nr 550001, WSA w Warszawie z dnia 15 października 2007 r. III SA/Wa 1231/07 LEX nr 304045, WSA w P. z dnia 13 czerwca 2007 r. I SA/Po 1441/06). Tym samym kwotę odszkodowania za rozwiązanie umowy o pracę wypłaconą na podstawie przedłożonej ugody należy uznać za przychód ze stosunku pracy.

W odniesieniu do świadczenia otrzymanego na podstawie ugody sądowej (tj. jak przyjmuje się świadczenia pieniężnego w określonej wysokości) należy rozważyć możliwość zastosowania zwolnienia z opodatkowania tego świadczenia.

Zwolnienia z katalogu art. 21 ust. 1 ustawy o PDOF
Zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 3 ustawy o PDOF, odszkodowania, których wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw, zasadniczo są zwolnione z podatku. Powyższe oznacza, że jeżeli podstawę do dochodzenia odszkodowania stanowi przepis prawa, np. ustawy Kodeks pracy (zwany dalej kp), co do zasady, podatnik będzie zwolniony z opodatkowania takiego odszkodowania. Pracownik uprawniony jest do dochodzenia odszkodowania z tytułu wadliwego rozwiązania umowy o pracę przy rozwiązaniu pracy za wypowiedzeniem (art. 32 – 43 kp), przy rozwiązaniu pracy bez wypowiedzenia (art. 52 – 55 w zw. z art. 56 – 61 kp) oraz w sytuacji niewydania świadectwa pracy w terminie bądź odmowy sprostowania treści świadectwa (art. 97 kp). Jeśli zatem pracownik dochodził roszczeń z wyżej wymienionej podstawy prawnej, wówczas otrzymane odszkodowanie bądź jego odpowiednia część, korzysta ze zwolnienia podatkowego.

Należy jednak podkreślić, iż ustawodawca wprowadza liczne wyjątki od tej zasady.
Jednym z nich jest wyłączenie ze zwolnienia odszkodowań wynikających z zawartych umów lub ugód innych niż ugody sądowe. Stanowi o tym art. 21 ust. 1 pkt 3 lit. g ustawy o PDOF. W omawianym przypadku, wypłata odszkodowania nastąpić ma jednak w oparciu o ugodę zawartą przed sądem wobec czego przepis ten nie znajdzie zastosowania.

Kolejny wyjątek od zasady zwolnienia odszkodowań, których wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych został określony w art. 21 ust. 1 pkt 3 lit. a ustawy o PDOF. Przytoczony przepis wskazuje, iż nie korzystają z przedmiotowego zwolnienia odszkodowania i zadośćuczynienia z tytułu określonych w prawie pracy odpraw i odszkodowań z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia umowy o pracę. Wskazane w zdaniu poprzednim kategorie odszkodowań nie korzystają ze zwolnienia choćby wypłaty tych odszkodowań dokonano na podstawie ugody sądowej.

Ze zwolnienia nie skorzystają także odszkodowania wypłacone z tytułu odpraw pieniężnych określonych w przepisach prawa o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników (art. 21 ust. 1 pkt 3 lit. b ustawy o PDOF). Zwolnienie nie będzie miało zastosowania choćby zobowiązanie do wypłaty odszkodowanie zostało skonkretyzowane ugodą sądową.

Zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 3 lit. d. ustawy o PDOF, omawiane zwolnienie nie dotyczy odszkodowań przyznanych na podstawie przepisów o zakazie konkurencji. Zwolnienia nie stosuje się w takim przypadku choćby obowiązek wypłaty oraz wysokość odszkodowania zostały skonkretyzowane ugodą sądową.

Reasumując, jeżeli były pracownik na podstawie ugody sądowej uzyskał odszkodowanie, którego wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych, co do zasady, będzie korzystać ze zwolnienia. Należy podkreślić, iż ze zwolnienia nie będzie korzystać ta część odszkodowania, która została wypłacona z tytułu:

• określonych w prawie pracy odpraw i odszkodowań za skrócenie okresu wypowiedzenia umowy o pracę;
• rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników na zasadach określonych w przepisach prawa o szczególnych zasadach;
• rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników;
• zakazu konkurencji na podstawie przepisów regulujących tę materię.

Należy również zwrócić uwagę, iż także w sytuacji, gdy były pracownik uzyskał na podstawie ugody sądowej odszkodowanie (lub jego część), którego wysokość lub zasady ustalania nie wynikają wprost z przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych, to wówczas wartość tego odszkodowania będzie korzystać ze zwolnienia do wysokości określonej ugodą, o ile nie dotyczy ono korzyści które były pracownik mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono. Powyższe wynika z art. 21 ust. 1 pkt 3b ustawy o PDOF.

Z powyższego wynika, iż wypłacając pracownikom odszkodowanie były pracodawca powinien zbadać, czy tytuły do jego wypłaty nie stanowią sytuacji, w których to odszkodowanie podlega opodatkowaniu podatkiem dochodowym.