Dywidenda rzeczowa w podatku dochodowym i VAT

Przeczytaj także: Opodatkowanie dywidendy podatkiem dochodowym

Pojawia się wobec powyższego istotne pytanie o dopuszczalność wypłaty dywidendy w formie niepieniężnej (rzeczowej) oraz o podatkowe konsekwencje zastosowania takiego rozwiązania.

Dopuszczalność dywidendy rzeczowej
Kodeks spółek handlowych posługuje się pojęciem „wypłata” dywidendy. W szczególności w art. 193 § 4 k.s.h. mowa jest o tym, że „dywidendę wypłaca się w dniu określonym w uchwale wspólników”. Podobnie w art. 194 mowa jest o „wypłacie” zaliczki na poczet dywidendy. W odniesieniu do spółki akcyjnej analogiczne sformułowania zawierają zapisy art. 348 i 349 k.s.h. Pojawia się w związku z tym pytanie, czy oznacza, to, że dywidenda może być wyłącznie świadczeniem wypłacanym w pieniądzu?

Pomimo takich sformułowań, przepisy kodeksu spółek handlowych nie wyłączają możliwości rozliczenia dywidendy w drodze niepieniężnej. Doktryna takie rozwiązanie wprost aprobuje. W takim wypadku mówi się o tzw. dywidendzie rzeczowej, a więc dywidendzie przekazywanej w rzeczach oznaczonych co do gatunku. Rzeczami takimi mogą być np. surowce, nieruchomości, maszyny czy też – co ostatnio pojawiło się w praktyce – np. akcje spółek znajdujących się w portfelu spółki wypłacającej dywidendę. Może to więc zostać wykorzystane w praktyce jako mechanizm prowadzący do zmian struktur kapitałowych. Dopuszczalność dywidendy rzeczowej jest potwierdzana także przez praktykę. Pomimo jednak braku wyraźnych regulacji w tym względzie, doktryna przyjmuje, iż aby wypłacać dywidendę rzeczową konieczne jest wprowadzenie do statutu spółki stosownego upoważnienia. Nie odnosząc się do oceny takiego stanowiska, stwierdzić należy, że w celu uniknięcia niepotrzebnych ryzyk warto zdecydować się na wprowadzenie do statutu spółki takiej generalnej kompetencji.

Pamiętać należy, że dywidenda rzeczowa nie jest tożsama z instytucją tzw. datio in solutum (świadczenia w miejsce wykonania). To drugie rozwiązanie występuje w sytuacji, w której spółka podejmuje „standardową” uchwałę o podziale zysku i wypłacie dywidendy w określonej kwocie pieniężnej, a następnie na podstawie umowy z akcjonariuszem w miejsce zapłaty określonej kwoty przenosi na niego określoną rzecz.
Co na to organy podatkowe?
W przypadku dywidendy wypłacanej w pieniądzu spółka wypłacająca dywidendę ma sytuację oczywistą – wypłacając środki pieniężne dokonuje przysporzenia na rzecz akcjonariuszy, zaś dla samej spółki jest to neutralne podatkowo.

Inaczej jest w przypadku dywidendy rzeczowej, a więc świadczonej w rzeczach oznaczonych co do gatunku. W tym wypadku organy podatkowe twierdziły, że Spółka wypłacająca dywidendę przekazując akcjonariuszowi składnik majątku dokonuje odpłatnego zbycia, a sama spółka osiąga tym samym przysporzenie na gruncie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych z dnia 15 lutego 1992 r. (Dz. U. Nr 21, poz. 86).

Przykłady:
Przykładowo w interpretacji indywidualnej Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z dnia 9 stycznia 2012 r. (znak: IBPBI/2/423-3/12/JD) – wydanej już po orzeczeniach sądu w Kielcach, Poznaniu, Wrocławiu i Warszawie – organ podatkowy stwierdza, że:
„Przeniesienie prawa własności udziałów w drodze wypłaty dywidendy w postaci niepieniężnej należy traktować na gruncie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych na równi ze zbyciem tych udziałów.”

Podobnie przepisy ustawy interpretuje Dyrektor Izby Skarbowej w Katowicach, który w interpretacji indywidualnej z dnia 30 września 2011 r. (znak: IBPBI/2/423-787/11/JD) stwierdza że:
„Biorąc powyższe pod uwagę, należy uznać, że wypłata dywidendy w formie niepieniężnej w drodze przeniesienia na udziałowców Spółki prawa własności nieruchomości, stanowiących składnik aktywów Spółki, spowoduje po stronie Spółki wypłacającej dywidendę powstanie przychodu z odpłatnego zbycia praw rozpoznanego na podstawie art. 12 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych, z zastrzeżeniem art. 14 ust. 1 ustawy, zgodnie z którym przychodem z odpłatnego zbycia rzeczy jest ich wartość wyrażona w cenie określonej w umowie.”

W tym samym tonie wypowiada się Dyrektor Izby Skarbowej w Łodzi, w interpretacji indywidualnej z dnia 26 września 2011 r. (znak: IPTPB3/423-118-2/GG), w której stwierdził, że:
„(…) o ile wypłata dywidendy pieniężnej jest dla Wnioskodawcy neutralna podatkowo, o tyle w sytuacji przekazania składników majątkowych, która skutkuje przejściem własności tych składników ze Spółki na udziałowca, uzyskuje Ona w zamian za przekazanie składników majątkowych, korzyść majątkową polegającą na zwolnieniu się z obowiązku wypłaty dywidendy. Nie można porównywać i zrównywać wypłaty dywidendy w formie gotówki oraz w formie przeniesienia własności składnika majątkowego. Zarówno uregulowanie zobowiązania w zakresie wypłaty dywidendy, czy to pieniężnej czy niepieniężnej powoduje wygaśnięcie zobowiązania Spółki. W obu przypadkach dochodzi również do zmniejszenia pasywów. Należy jednak zauważyć różnicę w wypłacie dywidendy w formie gotówki oraz wypłacie w formie przeniesienia własności składnika majątkowego.”

Stanowisko Naczelnego Sądu Administracyjnego
Naczelny Sąd Administracyjny wyrokiem z dnia 8 lutego 2012 r. (sygn. akt: II FSK 1384/10) potwierdził pozytywne dla podatników stanowisko, że w wyniku wypłaty dywidendy rzeczowej, po stronie wypłacającej spółki nie powstanie przychód na gruncie ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych z dnia 15 lutego 1992 r. (Dz. U. Nr 21, poz. 86). Tym samym potwierdził słuszność tez zawartych w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Kielcach z dnia 23 marca 2010 r. (sygn. akt: I SA/Ke 120/10), w którym to sąd stwierdził, że: „Należy zgodzić się w tym miejscu ze skarżącą, że uwzględniając cel i charakter dywidendy, nie sposób określić, jakie przysporzenie po stronie Spółki miałoby powstać poprzez świadczenie przedmiotu dywidendy uprawnionym wspólnikom. To Spółka przekazuje wspólnikowi część posiadanego majątku (zysku), czy to w formie pieniężnej czy rzeczowej, o ile spełnione zostaną przewidziane umową Spółki i przepisami prawa wymogi formalne (…).”