Opóźnienie robót: kary umowne w koszty podatkowe?

Przeczytaj także: (Nie)wykonanie umowy: odszkodowanie a koszty firmy

Jakie wątpliwości wyjaśnił organ podatkowy?

Spółka zawarła umowę na wykonanie zabezpieczeń antykorozyjnych powierzchni kanałów, naprawę spoin, naprawę uszkodzonych blach kanałów, naprawę włazów, wymianę kompensatorów, czyszczenie klap odcinających spaliny, prace termoizolacyjne. Zgodnie z umową zakończenie prac winno nastąpić do dnia 15 maja 2011 r., który aneksem został przesunięty do 27 maja. Niestety pomimo priorytetowego potraktowania zadania nie udało się wykonać robót w terminie. Faktycznie zostały one zakończone 12 lipca. Powodem tego były m.in. 10 dniowy przestój wymuszony przez zleceniodawcę a także konieczność zastosowania dodatkowych technik prac, na które pierwotnie nie zgadzał się inwestor, a wykorzystanie których okazało się niezbędne do prawidłowego wykonania zadania. W związku z opóźnieniami inwestor na podstawie zawartej umowy obciążył spółkę karą umowną, którą ta zapłaciła w listopadzie 2011 r. Zadano pytanie, czy karę tę można zaliczyć w ciężar kosztów podatkowych? W przedmiotowej sprawie organ podatkowy zajął następujące stanowisko:

„(…) Zgodnie z przepisem art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t. j. Dz. U. z 2011 r. Nr 74, poz. 397), kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 16 ust. 1.

Przywołana regulacja wskazuje, że definicja kosztów uzyskania przychodów – dla celów podatku dochodowego – składa się z dwóch podstawowych elementów, które łącznie tworzą swego rodzaju normatywną klauzulę generalną.

Pierwszy z tych elementów określić można mianem przesłanki pozytywnej, zakładającej spełnienie łączne dwóch warunków, tj.:
• konieczność faktycznego – co do zasady – poniesienia wydatku,
• poniesienie wydatku musi nastąpić w celu osiągnięcia przychodu lub zachowania albo zabezpieczenia jego źródła.

Drugi z tych elementów stanowi przesłankę negatywną, zgodnie z którą, ponoszony wydatek nie został ujęty w zamkniętym katalogu wydatków nieuznawanych za koszty uzyskania przychodów.

Powołany art. 16 ust. 1 ww. ustawy zawiera enumeratywną listę wyłączeń z kosztów uzyskania przychodów, co oznacza, iż każdy koszt dający się zakwalifikować do którejkolwiek z pozycji wymienionej na tej liście nie będzie mógł być zaliczony do kosztów uzyskania przychodów, nawet jeśli był poniesiony w celu osiągnięcia przychodów. Jednocześnie zauważyć należy, że samo wyliczenie kosztów, których nie uważa się za koszty uzyskania przychodów, nie stwarza domniemania, że wszelkie pozostałe koszty, które nie są zamieszczone w art. 16 cyt. ustawy zostaną ex lege uznane za koszty podlegające odliczeniu.

Na podstawie przepisu art. 16 ust. 1 pkt 22 nie uważa się za koszty uzyskania przychodów między innymi wydatków związanych z zapłatą kar umownych i odszkodowań z tytułu wad dostarczonych towarów, wykonanych robót i usług oraz zwłoki w dostarczeniu towaru wolnego od wad albo zwłoki w usunięciu wad towarów albo wykonanych robót i usług. W konsekwencji przepis ten wyklucza z kosztów uzyskania przychodów kary umowne i odszkodowania wyłącznie z tytułów w nim wymienionych.

Jest to katalog zamknięty. Wymienione w treści przepisu kary umowne i odszkodowania wiążą się z nienależytym wykonaniem zobowiązań. Celem tego przepisu jest zatem uniemożliwienie pomniejszenia podstawy opodatkowania o koszty poniesione w związku z nienależytym wykonaniem zobowiązania.