Przedawnienie zobowiązań podatkowych

Przeczytaj także: Fiskus wyciąga ręce po podatek nie badając okresu przedawnienia

Natomiast z dniem 1 września 2005 r. bieg terminu przedawnienia nadal ulega przerwaniu na skutek zastosowania pierwszego środka egzekucyjnego, jednakże termin przedawnienia biegnie na nowo od dnia następującego po dniu, w którym zastosowano środek egzekucyjny, przy czym kolejne wszczęcie postępowania egzekucyjnego również przerywa bieg tego terminu. Tym samym, na skutek działań egzekucyjnych podejmowanych przez organy podatkowe istnieje spore prawdopodobieństwo, iż zobowiązanie podatkowe nie ulegnie nigdy przedawnieniu. Zdaniem autorów opisywana nowelizacji Ordynacji podatkowej jest sprzeczna z wyrażoną w art. 2 Konstytucji RP zasadą demokratycznego państwa prawnego. Trzeba bowiem pamiętać, iż przy tworzeniu prawa podatkowego, które w znaczący sposób ingeruje w sferę wolności jednostki, szczególnego znaczenia nabierają gwarancje prawne związane z ochroną interesu podatnika. Niewątpliwie taką ochronę powinny zapewniać przepisy w zakresie przedawnienia zobowiązań podatkowych. Natomiast w obowiązującym stanie prawnym podatnik nie otrzymuje żadnej gwarancji, iż po upływie określonego czasu przestanie być obiektem zainteresowania organów podatkowych.

Częste zmiany dokonywane w przepisach regulujących instytucję przedawnienia mogą stwarzać sytuacje niepewności co do tego, które regulacje prawne należy stosować w przypadku konkretnych zobowiązań. Rozwiązanie tych problemów znajduje się w przepisach intertemporalnych.

Stosownie do art. 20 przepisów przejściowych ustawy nowelizacyjnej z 2002 r. co do zasady do zobowiązań podatkowych powstałych przed datą wejścia w życie tej ustawy stosuje się przepisy ustawy znowelizowanej, to jednak jeżeli przepisy dotychczasowe określają korzystniejsze dla podatnika zasady i terminy przedawnienia zobowiązań podatkowych, to stosuje się przepisy obowiązujące przed dniem wejścia w życie tej ustawy. Również ustawa nowelizująca Ordynację podatkową z 2005 r. wprowadza w art. 21 przepis przejściowy w odniesieniu do przepisu regulującego termin ponownego rozpoczęcia biegu przedawnienia w przypadku zastosowania wobec podatnika środka egzekucyjnego, który nakazuje stosować przepisy korzystniejsze. W tej sytuacji niewątpliwie będą to przepisy obowiązujące przed nowelizacją.

Jak już wspomniano wraz z upływem terminu przedawnienia stosunek prawny zobowiązania podatkowego wygasa bez względu na to, czy dłużnik podatkowy powoła się na przedawnienie czy też nie. Tym samym uiszczone przez dłużnika świadczenie podatkowe pomimo przedawnienia jest nienależne i podlega zwrotowi. Jednakże z praktyki wiadomo, iż w wielu przypadkach organy podatkowe nieświadome przedawnienia zobowiązania podatkowego zamierzają lub dokonały jego egzekucji.

W przypadku wszczęcia postępowania egzekucyjnego możliwe jest wniesienie zarzutu. Zarzut należy wnieść w terminie 7 dni od doręczenia odpisu tytułu wykonawczego. Jednakże trzeba mieć na uwadze, iż wniesienie przez zobowiązanego zarzutu w sprawie prowadzenia postępowania egzekucyjnego nie wstrzymuje tego postępowania. Organ egzekucyjny może jedynie w uzasadnionych przypadkach (nie określono ich nigdzie) wstrzymać postępowanie egzekucyjne lub niektóre czynności egzekucyjne do czasu rozpatrzenia zarzutu (art. 35). O zgłoszonych zarzutach organ rozstrzyga w drodze postanowienia. Organ egzekucyjny wydając postanowienie w sprawie zarzutów może odrzucić je jako bezzasadne lub uwzględnić je, umarzając postępowanie egzekucyjne. Od postanowienia w przedmiocie rozstrzygnięcia zarzutu służy zobowiązanemu zażalenie, które należny wnieść w terminie 7 dni od otrzymania postanowienia. Zażalenie na postanowienie w sprawie zarzutów podlega rozpatrzeniu w terminie 14 dni od dnia doręczenia organowi odwoławczemu.

Jako że polskie prawo podatkowe nie przewiduje możliwość wydania przez organy podatkowe decyzji stwierdzającej wygaśnięcie zobowiązania podatkowego z racji jego przedawnienia, jedynym sposobem na uzyskanie stanowiska, organu podatkowego w sprawie przedawnienia zobowiązania podatkowego jest złożenie wniosku o wydanie zaświadczenia o niezaleganiu w podatkach. Zaświadczenie wydaje się w granicach żądania wnioskodawcy, powinno być ono wydane bez zbędnej zwłoki, nie później jednak niż w terminie 7 dni. Jest to termin maksymalny do wydania zaświadczenia, o charakterze procesowym, którego jednak przekroczenie przez organ nie pozbawia go możliwości wydania zaświadczenia po jego upływie. Na niewydanie zaświadczenia w ustawowym terminie stronie przysługuje na mocy art. 141 § 1 w związku z art. 306k Ordynacji podatkowej ponaglenie do organu wyższego stopnia. Jeżeli natomiast okoliczności faktyczne lub prawne nie pozwalają wydać wnioskodawcy zaświadczenia o żądanej treści, to organ podatkowy obowiązany jest wydać postanowienie o odmowie wydania zaświadczenia, na które przysługuje wnioskodawcy zażalenie (art. 306c Ordynacji podatkowej).

Aczkolwiek wydanie zaświadczenia nie wywiera skutków materialnoprawnych, to ustalenia poczynione przez organy podatkowe w toku postępowania o wydanie zaświadczenia - w szczególności przez organ wyższej instancji w wypadku ewentualnego postępowania zażaleniowego – mogą posłużyć organowi I instancji do uznania zobowiązań jako przedawnionych, a tym samym do odstąpienia od ich egzekucji. Co prawda orzeczenie organu odwoławczego wiąże organ I instancji jedynie w danej sprawie, jednak uznanie przez izbę skarbową, iż dane zobowiązanie podatkowe wygasło na skutek przedawnienia posłuży urzędowi skarbowemu jako swoista opinia prawna udzielona w sprawie wymagalności zobowiązania.

Natomiast gdyby właściwe zaświadczenie zostało wydane po wszczęciu postępowania egzekucyjnego, można przyjąć, iż organ egzekucyjny odstąpiłby od egzekucji mając na względzie stanowisko organu wyższej instancji, nie ryzykując wniesienia przez podatnika zarzutu przedawnienia zobowiązań podatkowych. Bowiem w wypadku niezgodnego z przepisami prawa wszczęcia lub prowadzenia egzekucji administracyjnej, zobowiązany może dochodzić od organu egzekucyjnego (będącego jednocześnie wierzycielem) odszkodowania za wyrządzone szkody.

Reasumując powyższe rozważania należy stwierdzić, iż postawa podatnika, którego zobowiązania podatkowe uległy przedawnieniu, może przybrać dwojaki charakter: aktywny (wniesienie o wydanie stosownego zaświadczenia, które w sposób pośredni wskaże na przedawnienie zobowiązań) lub pasywny (oczekiwanie na wszczęcie postępowania egzekucyjnego, a następnie podniesienie zarzutu przedawnienia). Jednakże uwzględniając fakt, iż wydanie przez organ zaświadczenia może doprowadzić do odstąpienia od egzekucji, a także mając wzgląd na szybkość tego postępowania, korzystniejsze jest złożenie wniosku o wydanie zaświadczenia o niezaleganiu w podatkach.