Proces sądowy: koszty postępowania jako podatkowe?

Przeczytaj także: Wydatki związane z prowadzeniem procesu sądowego w kosztach podatkowych

Decydować powinien cel
Ponieważ przepisy ustaw o podatku dochodowym nie zawierają szczególnych uregulowań w sprawie zaliczania do kosztów podatkowych wydatków związanych z prowadzeniem sporów w sprawach gospodarczych, zastosowanie znajdą ogólne zasady dotyczące rozliczania takich kosztów. Wynika z nich, że kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem wydatków ustawowo uznanych za niestanowiące kosztów uzyskania przychodów.

Każdy wydatek, poza wyraźnie wymienionymi w ustawie, wymaga indywidualnej oceny pod kątem związku z przychodem i racjonalności działania dla osiągnięcia tego przychodu. Generalnie zaś można przyjąć, że kosztami uzyskania przychodu są wszelkie racjonalnie i gospodarczo uzasadnione wydatki związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, których celem jest osiągnięcie, zabezpieczenie lub zachowanie źródła przychodów.

Jak czytamy w interpretacji indywidualnej Dyrektora Izby Skarbowej w Katowicach z 19 kwietnia 2011 r., nr IBPBI/2/423-121/11/AP: "(…) uzasadnione i udokumentowane wydatki, poniesione przez Wnioskodawcę w związku z postępowaniem sądowym, mogą być, co do zasady, rozpoznane jako koszty podatkowe, w rozumieniu przepisu art. 15 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych. Warunkiem niezbędnym jest oczywiście wykazanie, że między wydatkami a zamierzonym przychodem istniał związek przyczynowo-skutkowy w tym znaczeniu, że wydatki te były uzasadnione z ekonomicznego punktu widzenia, i że w rezultacie ich poniesienia Wnioskodawca mógł oczekiwać zwiększenia swoich przychodów, względnie zachowania lub zabezpieczenia źródła przychodu. Konieczne zatem będzie wykazanie, że były one obiektywnie rzecz ujmując - racjonalne co do zasady i co do wielkości".

Natomiast kosztem podatkowym nie może być wydatek wymieniony w katalogu kosztów wyłączonych z kosztów uzyskania przychodów. W obu ustawach o podatku dochodowym nie znajdziemy przepisu, który by wyłączał wydatki na spór sądowy z takich kosztów. Jest tylko wyłączenie kosztów egzekucyjnych związanych z niewykonaniem zobowiązań (art. 23 ust. 1 pkt 14 updof i art. 16 ust. 1 pkt 17 updop). Wyłączeniem tym nie są objęte koszty poniesione w innej fazie postępowania.

Nieważne czy koszty dotyczą wierzyciela, czy dłużnika
Sądy, a także organy podatkowe nie uzależniają możliwości zaliczenia kosztów procesu do kosztów podatkowych od tego, czy podatnik jest wierzycielem, czy dłużnikiem. Jednak przed laty organy podatkowe zajmowały stanowisko niekorzystne dla dłużników, kierując się przy tym pismem Ministerstwa Finansów z 23 października 1995 r., nr PO 3/722-459/95, w którym resort stwierdził, że wydatki te u dłużnika nie są kosztami podatkowymi, u wierzyciela zaś są kosztami w wysokości zasądzonej przez sąd.

Jak czytamy w uzasadnieniu wyroku WSA w Opolu z 14 maja 2004 r., sygn. akt I SA/Wr 1252/02: "Zdaniem Sądu, zasada wyrażona w piśmie Ministerstwa Finansów z dnia 23 października 1995 r. (PO 3/722-459/95, publ. Biul. Skarbowy 1996/4/20), które niewątpliwie legło u podstaw zaskarżonego rozstrzygnięcia, iż u dłużnika koszty procesu nie są kosztami uzyskania przychodów związanymi z osiągnięciem przychodów, natomiast u wierzyciela koszty sądowe i inne koszty procesu zaliczane są do kosztów uzyskania przychodów - nie może być traktowana jako klauzula generalna zaliczalności tego rodzaju wydatków do kosztów uzyskania przychodów. Organy podatkowe winny traktować każdą sytuację indywidualnie, odrębnie w odniesieniu do każdego przypadku, według zasad racjonalnego rozumowania".

Podejście takie akceptują też organy podatkowe. Przykładowo Dyrektor Izby Skarbowej w Poznaniu w interpretacji indywidualnej z 21 kwietnia 2010 r., nr ILPB3/423-828/08/10-S/DS stwierdził: "U dłużnika natomiast, każdy przypadek należy rozpatrywać indywidualnie, w oparciu o konkretne okoliczności faktyczne. Nie można założyć, że w każdej sytuacji koszty związane z konkretnym postępowaniem przed sądem powszechnym czy też organem administracji publicznej będą podlegały lub też nie, zaliczeniu do koszów podatkowych. Jeśli ponoszone koszty postępowania spełniać będą przesłanki ustawowe, dla zaliczenia ich do kosztów podatkowych nie będzie wówczas przeszkód dla takiej ich podatkowej kwalifikacji".

Zwróć uwagę!
Kosztem uzyskania przychodów mogą być koszty procesowe ponoszone zarówno przez powoda, który dąży do uzyskania spornych należności (świadczeń), jak i przez pozwanego broniącego się przed nieuzasadnionymi roszczeniami ze strony wierzyciela.

Przegranie sporu nie wyklucza poniesionych wydatków z kosztów podatkowych
Dla podatkowej kwalifikacji kosztów procesowych nie ma znaczenia rezultat sporu rozstrzyganego w procesie sądowym. Świadczy o tym stanowisko Dyrektora Izby Skarbowej w Warszawie, który w interpretacji indywidualnej z 5 maja 2010 r., nr IPPB3/423-135/10-2/GJ zgodził się z podatnikiem, że wszelkie koszty związane z przegranym postępowaniem sądowym, w tym koszty procesowe i koszty zasądzone na rzecz strony przeciwnej, powinny być zaliczone do kosztów uzyskania przychodów. Sprawa dotyczyła wysokości stawki procentowej służącej do wyliczenia wysokości opłaty za użytkowanie wieczyste, którą ustaliła Agencja Nieruchomości Rolnej (ANR). Spółka ponosiła opłaty według stawki 1%, a ANR podwyższyła ją do 3%. Spółka uważała, że wypowiedzenie opłaty naliczanej według niższej stawki było bezzasadne i skierowała stosowny wniosek do Samorządowego Kolegium Odwoławczego. Organ ten podzielił jej stanowisko, ale ANR skierowała sprawę do sądu. Sąd drugiej instancji stwierdził, że stawka określona przez ANR była prawidłowa. W związku z tą sprawą sądową spółka poniosła własne koszty procesowe i zasądzone przez sąd koszty strony przeciwnej. Organ podatkowy podzielił stanowisko spółki, że wszystkie te koszty stanowią koszt uzyskania przychodów w momencie poniesienia.