Sprawozdanie finansowe jako źródło informacji o firmie

Przeczytaj także: OPP: Obowiązki sprawozdawcze fundacji

W erze gospodarki postindustrialnej informacja stała się najcenniejszym dobrem. Tymczasem ze względu na nierówny dostęp do wiadomości, można wyróżnić osoby z mniejszym lub większym ich zasobem. W przypadku przedsiębiorstwa, najlepszym źródłem informacji są dokumenty wewnętrzne firmy, jej bazy danych, podpisane umowy, prowadzone negocjacje itp.. Jednak takie informacje nie są ujawniane, wobec czego osoba z zewnątrz firmy nie ma do nich dostępu. O ile nie można się temu dziwić, jeśli weźmiemy pod uwagę ochronę przed działaniami konkurencji, to należy pamiętać, że na spółce ciążą zobowiązania informacyjne względem wierzycieli, kontrahentów, a przede wszystkim – akcjonariuszy lub udziałowców. By zaspokoić roszczenia tych ostatnich i umożliwić im ocenę przyszłości przedsiębiorstwa, ustawa o rachunkowości z dnia 29 września 1994 r. zobowiązała przedsiębiorstwa do corocznego sporządzania i publikacji sprawozdań finansowych. Obowiązek ten ma chronić prawo właścicieli, szczególnie rozproszonych akcjonariuszy spółek akcyjnych, do rzetelnej informacji na temat sytuacji finansowo-ekonomicznej firmy. Jednak praktyka gospodarcza wskazuje, iż cel ten nie zawsze jest osiągany.

Sprawozdanie finansowe w układzie minimalnym obejmuje trzy dokumenty: bilans finansowy, rachunek zysków i strat oraz informację dodatkową zawierającą wstęp do sprawozdania oraz objaśnienia do poszczególnych jego pozycji. Rozszerzony układ, do którego sporządzania zobligowane są większe firmy, obejmuje także sprawozdania z przepływu środków pieniężnych oraz z działalności zarządu. Dane te, aczkolwiek przydatne nie stanowią jednak pełnej informacji na temat sytuacji firmy, a wręcz sama wiarygodność dokumentacji często może być poddana w wątpliwość. Nie zmienia to jednak faktu, iż sprawozdanie finansowe jest najlepszym źródłem informacji o spółce, głównie dlatego, iż często jest jedynym dostępnym dla przeciętnego inwestora dokumentem na temat firmy. Spółki nie mają obowiązku publikowania innych informacji (oprócz raportów bieżących i kwartalnych w przypadku spółek giełdowych), wobec czego dokumenty te zawierają podstawowe dane pozwalające ocenić działanie firmy w ostatnim okresie oraz przewidzieć jej przyszłość. Niemniej należy pamiętać, że sprawozdanie finansowe ma swoje ograniczenia.

Sporządzający sprawozdanie kierownik i zatwierdzający je zarząd próbują przedstawić podejmowane przez siebie działania w jak najlepszym świetle. Stąd zdarzają się przeoczenia, omyłki lub celowe ubarwianie wyników osiąganych przez spółkę. Mogą one przyjmować postać na przykład błędnej prezentacji danych. Sztandarowym przykładem tego rodzaju działań jest przedstawianie nieściągalnych zobowiązań po stronie aktywów bez uwzględnienia odpisów z tego tytułu, które prowadziłyby do wzrostu kosztów, a wobec tego spadku rentowności działalności firmy. Podobny skutek ma przeszacowanie środków trwałych do ceny rynkowej, która jest wyższa niż wycena bilansowa. Wówczas spółce zwiększają się przychody operacyjne i rośnie wynik finansowy. W mniejszych spółkach może być to spowodowane brakiem znajomości zasad rachunkowości, w większych – gdzie księgowość jest już prowadzona przez wydzielone jednostki lub firmy zewnętrzne – tego typu postępowanie przyjmuje znamiona manipulacji wynikami.

Przed tego typu nadużyciami chronić mają usługi atestacyjne świadczone przez niezależnych audytorów zewnętrznych. Biegły rewident bada, czy w bilansie oraz rachunku zysków i strat realizowany jest szereg celów cząstkowych, m. in. istnienie, własność danej pozycji, współmierność przychodów i kosztów oraz odpowiednia wycena i prezentacja poszczególnych pozycji. Jednak mając na uwadze liczne ryzyka i zagrożenia związane ze świadczeniem usług atestacyjnych, nawet pozytywna opinia wydana przez biegłego rewidenta nigdy nie daje stuprocentowej pewności, co do pełnej poprawności, jasności i zgodności z rzeczywistością danych zawartych w sprawozdaniu. Ze względu na istnienie prawdopodobieństwa, że biegły przeoczył błąd lub nie stwierdził go, mimo ewidentnego jego zaistnienia, nawet sprawozdanie zatwierdzone przez niezależnego fachowca, może zawierać niedociągnięcia, niedopatrzenia lub manipulacje, które w znacznym stopniu wypaczają rzeczywisty obraz firmy. Ponadto pełnej analizie poddawane są jedynie raporty roczne, wobec czego wiarygodność raportów kwartalnych, oceniana jedynie na podstawie przeglądu sprawozdania, jest odpowiednio niższa niż pełnego sprawozdania rocznego.