4 ważne zasady rachunkowości

Przeczytaj także: Egzamin na usługowe prowadzenie ksiąg rachunkowych

(1) zasada memoriałowa oraz zasada kasowa

Zasada memoriałowa polega na tym, że przychody i koszty są uznawane w momencie ich wystąpienia niezależnie od tego, czy miało miejsce równoczesne otrzymanie lub wypłace¬nie gotówki. W przeciwieństwie do niej, zasada kasowa oznacza uznawanie przychodów i kosztów z chwilą otrzymania lub wypłacenia gotówki.

W praktyce rachunkowości na całym świecie dominuje jednak zasada memoriało¬wa. Została ona określona zarówno w US GAAP, jak i w Międzynarodowych Standar¬dach Sprawozdawczości Finansowej. Deklaracja SFAC Nr 6 interpretuje dosyć obszer¬nie pojęcie rachunkowości memoriałowej. Uznaje ona zdarzenia gospodarcze zarówno o charakterze niepieniężnym, których skutki finansowe pojawią się w przyszłości, jak i pieniężnym, obejmujących wszelkie płatności, otrzymane lub dokonane w przeszłości. Rachunkowość finansowa bazująca na zasadzie memoriału ma zatem jakby dwa aspek¬ty. Memoriał bezpośrednio odnosi się do przyszłych, oczekiwanych wpływów i rozchodów pieniężnych. Oznacza on księgowy proces uznawania aktywów i zobowiązań, a także wzajemnych relacji pomiędzy zobowiązaniami, aktywami, przychodami, kosztami, zyskami i stratami, zwykle w formie wpływów lub rozchodów środków pieni꿬nych, oczekiwanych w przyszłości. Drugi aspekt rachunkowości memoriałowej obejmuje również wpływy lub rozchody środków pieniężnych dokonane w przeszłości. Jest to zatem księgowy proces uznawania wszelkich zobowiązań powstałych w wyniku otrzymanych środków pieniężnych, jak i uznawania aktywów, w rezultacie dokonanych rozchodów środków pieniężnych, a także wszelkich osiągniętych przychodów/zysków lub poniesionych kosztów/strat.

Z kolei założenia koncepcyjne MSSF przyjmują, że skutki operacji gospodarczych są ujmowane i wykazywane w księgach rachunkowych z chwilą ich wystąpienia, nie zaś w mo¬mencie wpływu lub wypływu środków pieniężnych. Zatem sprawozdania finansowe sporządzane zgodnie z zasadą memoriału dostarczają użytkownikom nie tylko informacji o przeszłych operacjach pociągających za sobą przepływy środków pieniężnych, lecz także o takich przepływach w przyszłości. Z kolei MSR 1 — Prezentacja sprawozdań finansowych nakazuje sporządzać sprawozdanie finansowe zgodnie z zasadą memoriału, z wyjątkiem sprawozdania z przepływu środków pieniężnych.

Alternatywnym rozwiązaniem zasady memoriałowej jest zasada kasowa (obrotu gotówkowego). Zgodnie z nią przychody ze sprzedaży są uznawane dopiero w okresie, w którym nastąpił wpływ gotówki od odbiorcy z tytułu sprzedaży. Pośrednio potwierdza tę zasadę art. 6 ust. 1 ustawy o rachun¬kowości. Mówi się w nim, iż w księgach rachunkowych i wyniku finansowym jednostki należy ująć wszystkie osiągnięte na jej rzecz przychody i obciążające ją koszty związa¬ne z tymi przychodami, dotyczące danego roku obrotowego, niezależnie od terminu ich zapłaty. Zatem przychody i koszty są wykazywane w sprawozdaniach finansowych okresu, w którym wystąpiły. Także art. 20 ust. 1 przewiduje, że do ksiąg rachunkowych okresu sprawozdawczego należy wprowadzić w postaci zapisu każde zdarzenie, które nastąpiło w tym okresie sprawozdawczym.

(2) zasada ostrożności

Jedną z istotnych cech współczesnej rachunkowości jest jej konserwatyzm. Jego źródłem jest element niepewności, wynikający albo z omówionej uprzednio koncepcji kontynuacji działania firmy w dającej się przewidzieć przyszłości i związanej z tym alokacji zasobów, albo z możliwych do popełnienia błędów w zakresie wyceny zasobów. W tym ostatnim przypadku istotę konserwatyzmu dobrze ilustruje takie stwierdzenie: lepiej jest czegoś nie oszacować niż przeszacować. Przejawem konserwatyzmu jest stosowana przy wycenie aktywów obrotowych zasada ostrożności.

Zasada ta zakłada wycenę na dzień bilansowy aktywów lub przychodów według możliwie najniższych wartości, a równocześnie wycenę zobowiązań i kosztów na bazie możliwie najwyższej wartości. Biorąc pod uwagę wykorzystanie zasady konserwatyzmu w praktyce rachunkowości, ewidencja zachodzących operacji opiera się na ogólnie akceptowanych zasadach rachunkowości. W praktyce jednak często znaleźć można kilka możliwych rozwiązań i wybrać to, które najbardziej wiarygodnie reprezentuje treść dokonanej operacji. Na przykład dla ułatwienia określa¬nia ceny nabycia lub kosztu wytworzenia MSR 2 — Zapasy dopuszcza stosowanie takich metod, jak np. metoda kosztu standardowego, bazująca na normalnym poziomie zużycia materiałów i surowców lub na metodzie cen detalicznych w handlu (par. 21-22). Preferowana jest metoda oparta na własnym doświadczeniu i osądzie. Jednak w sytuacjach, w których możliwe warianty są zupełnie nieznane dla decydenta, należy wybrać metodę najbardziej konserwatywną, która w efekcie nie doszacowuje przychodu, zysku, kapitału własnego czy aktywów, a nie tę, która stwarza ryzyko ich przeszacowania.