Wyrok WSA: koniec kontroli podatkowych bez uprzedzenia?

Przeczytaj także: O 20% kontroli podatkowych więcej w 2022 r. niż w latach pandemicznych

Organy podatkowe często naruszają przepisy Prawa przedsiębiorców (p.p.) i Ordynacji podatkowej (o.p.) prowadząc kontrole podatkowe bez uprzedzenia. Instytucja sprzeciwu na czynności kontrolne okazała się nieskuteczna, gdyż przepisy p.p. pozwalają na przeprowadzenie kontroli bez wcześniejszego zawiadomienia, aby zapobiec popełnieniu przestępstwa. W takim przypadku przedsiębiorca nie ma prawa wnieść sprzeciwu na:

1. Brak zawiadomienia o kontroli,
2. Brak obecności przedsiębiorcy podczas kontroli,
3. Prowadzenie kilku kontroli jednocześnie,
4. Przekraczanie dopuszczalnego czasu trwania kontroli.

Ponadto organy podatkowe arbitralnie wyłączają obowiązujące je ograniczenia, często bez uzasadnienia.

Skarga na niedopuszczalność zażalenia

Skargi składane do sądów administracyjnych na niedopuszczalność zażalenia są zwykle odrzucane lub oddalane. Sądy argumentują, że organy podatkowe uwzględniają ugruntowaną linię orzeczniczą sądów w zakresie zachowania gwarancji procesowych dla podatnika. Ponadto wskazują, że przedsiębiorcy mogą zaskarżyć postanowienia w odwołaniu od decyzji kończącej postępowanie w pierwszej instancji.

Co na to Naczelny Sąd Administracyjny (NSA) i Trybunał Konstytucyjny (TK)?

W uchwale z 2014 NSA stwierdził, że na odmowę rozpatrzenia sprzeciwu nie przysługuje skarga do sądu administracyjnego. TK uznał jednak, że wyłączenie możliwości wniesienia skargi na postanowienie w przedmiocie zażalenia na sprzeciw jest niekonstytucyjne.

Przełomowe orzeczenie WSA z 11 kwietnia 2024 r.

Dziesięć lat po korzystnym dla podatników rozstrzygnięciu TK, WSA w Warszawie uznał , że sądy administracyjne mają prawo badać legalność postanowień organów podatkowych już na etapie kontroli podatkowej. Wyrok zapadł w sprawie, w której organ wszczął kontrolę bez zawiadomienia przedsiębiorcy. WSA orzekł, że interpretacja wyłączająca kontrolę sądową postanowień o niedopuszczalności sprzeciwu jest niezgodna z Konstytucją.

Jest nadzieja na zmianę linii orzeczniczej

Wyrok WSA w Warszawie z 11 kwietnia 2024 r. jest ważny z perspektywy podatników, ponieważ może zapoczątkować zmianę podejścia do arbitralnych praktyk organów podatkowych.

Nieuzasadnione i niekontrolowane posługiwanie się przepisami wyłączającymi gwarancje przedsiębiorców, oddala koncepcję kontroli podatkowej jako – w założeniu – łagodniejszej procedury w porównaniu z kontrolą celno-skarbową. Organy podatkowe zamiast przeciwdziałać czynom zabronionym, w arbitralny sposób wykorzystują przepisy Prawa przedsiębiorców, aby ułatwić sobie kontrole.

Organy prowadzące kontrolę podatkową nie powinny mieć nieograniczonej możliwości wyłączania ograniczeń w prowadzeniu kontroli. Postanowienia o niedopuszczalności wniesionego sprzeciwu bezwzględnie powinny być poddane kontroli sądowo-administracyjnej. Konstytucyjne prawo do sądowej kontroli działalności administracji publicznej stanowi jeden z fundamentów demokratycznego porządku prawnego. Jak słusznie stwierdził warszawski WSA w wyroku z kwietnia 2024, kontrola sądowo-administracyjna wydanych przez organ podatkowy orzeczeń i podejmowanych przez niego czynności powinna mieć charakter realny, a nie iluzoryczny. Miejmy nadzieję, że to rozstrzygnięcie wpłynie na przyszłe orzecznictwo sądów administracyjnych i skutecznie ukróci arbitralne wszczynanie kontroli podatkowych u przedsiębiorców.

Mateusz Muszyński, analyst w , aplikant adwokacki