Sprawa rozwodowa a rozliczenie PIT jako osoba samotnie wychowująca dziecko

Przeczytaj także: Rozliczenie PIT 2020: rozwiedziony rodzic to samotny rodzic?

Jakie wątpliwości wyjaśnił organ podatkowy?

W lutym 2018 r. wnioskodawczyni złożyła pozew o rozwód i wyprowadziła się od męża wraz z synem. W tym roku ojciec dziecka utrzymywał jeszcze z nim kontakt (syn u niego nocował, miały miejsce spotkania), ale kontakt ten urwał się od 2019 r. Od tego czasu w zasadzie ojciec przestał interesować się swoim dzieckiem.

Między małżonkami sąd orzekł rozwód w listopadzie 2020 r. Ojciec dziecka nie łoży na jego utrzymanie za wyjątkiem zasądzonej renty alimentacyjnej, ani nie uczestniczy w jego procesie wychowawczym. Obecnie wnioskodawczyni mieszka z partnerem, z którym prowadzi wspólne gospodarstwo domowe. Partner ma syna, na którego zgodnie z wyrokiem sądu, płaci rentę alimentacyjną, jak tez na byłą żonę. Partner utrzymuje ze swoim synem regularne kontakty, wyjeżdża z nim na wakacje, z byłą żoną utrzymują poprawne kontakty. Wspólnie podejmują decyzje odnośnie syna.

Wnioskodawczyni zadała pytanie, czy za lata 2018-2020 mogła się rozliczyć jako osoba samotnie wychowująca dziecko? W przedmiotowej sprawie organ podatkowy zajął następujące stanowisko:

„(…) Zgodnie z art. 6 ust. 4 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2021 r. poz. 1128 ze zm.) – w brzmieniu obowiązującym w 2018 roku do dnia 31 lipca 2019 r. – od dochodów rodzica lub opiekuna prawnego, podlegającego obowiązkowi podatkowemu, o którym mowa w art. 3 ust. 1, będącego panną, kawalerem, wdową, wdowcem, rozwódką, rozwodnikiem albo osobą, w stosunku do której orzeczono separację w rozumieniu odrębnych przepisów, lub osobą pozostającą w związku małżeńskim, jeżeli jej małżonek został pozbawiony praw rodzicielskich lub odbywa karę pozbawienia wolności, jeżeli ten rodzic lub opiekun w roku podatkowym samotnie wychowuje dzieci:
1. małoletnie,
2. bez względu na ich wiek, które zgodnie z odrębnymi przepisami otrzymywały zasiłek (dodatek) pielęgnacyjny lub rentę socjalną,
3. do ukończenia 25 roku życia uczące się w szkołach, o których mowa w przepisach o systemie oświaty, przepisach o szkolnictwie wyższym i nauce lub w przepisach regulujących system oświatowy lub szkolnictwo wyższe obowiązujących w innym niż Rzeczpospolita Polska państwie, jeżeli w roku podatkowym nie uzyskały dochodów podlegających opodatkowaniu na zasadach określonych w art. 27 lub art. 30b, w łącznej wysokości przekraczającej kwotę stanowiącą iloraz kwoty zmniejszającej podatek określonej w art. 27 ust. 1b pkt 1 oraz stawki podatku, określonej w pierwszym przedziale skali, o której mowa w art. 27 ust. 1, z wyjątkiem renty rodzinnej
‒ podatek może być określony, z zastrzeżeniem ust. 8, na wniosek wyrażony w rocznym zeznaniu podatkowym, w podwójnej wysokości podatku obliczonego od połowy dochodów osoby samotnie wychowującej dzieci, z uwzględnieniem art. 7, z tym że do sumy tych dochodów nie wlicza się dochodów (przychodów) opodatkowanych w sposób zryczałtowany na zasadach określonych w tej ustawie.

Kliknij, aby powiekszyć

fot. apops - Fotolia.com

Rozwód konieczny dla rozliczenia się wspólnie z dzieckiem

Rodzic po rozwodzie, który opiekuje się samodzielnie dzieckiem, może rozliczyć się z nim jako osoba samotnie wychowująca dziecko. Prawo to przysługuje już za rok, w którym rozwód miał miejsce. Preferencja nie jest jednak dostępna w tym roku, w którym jedynie trwał sprawa rozwodowa, nawet gdy małżonkowie już razem nie mieszkali.

W myśl natomiast tego art. 6 ust. 4 ustawy – w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 sierpnia 2019 r. – od dochodów rodzica lub opiekuna prawnego, podlegającego obowiązkowi podatkowemu, o którym mowa w art. 3 ust. 1, będącego panną, kawalerem, wdową, wdowcem, rozwódką, rozwodnikiem albo osobą, w stosunku do której orzeczono separację w rozumieniu odrębnych przepisów, lub osobą pozostającą w związku małżeńskim, jeżeli jej małżonek został pozbawiony praw rodzicielskich lub odbywa karę pozbawienia wolności, jeżeli ten rodzic lub opiekun w roku podatkowym samotnie wychowuje dzieci:
1. małoletnie,
2. bez względu na ich wiek, które zgodnie z odrębnymi przepisami otrzymywały zasiłek (dodatek) pielęgnacyjny lub rentę socjalną,
3. do ukończenia 25 roku życia uczące się w szkołach, o których mowa w przepisach o systemie oświaty, przepisach o szkolnictwie wyższym i nauce lub w przepisach regulujących system oświatowy lub szkolnictwo wyższe obowiązujących w innym niż Rzeczpospolita Polska państwie, jeżeli w roku podatkowym nie uzyskały dochodów podlegających opodatkowaniu na zasadach określonych w art. 27 lub art. 30b lub uzyskały przychody, o których mowa w art. 21 ust. 1 pkt 148, w łącznej wysokości przekraczającej kwotę stanowiącą iloraz kwoty zmniejszającej podatek określonej w art. 27 ust. 1b pkt 1 oraz stawki podatku, określonej w pierwszym przedziale skali, o której mowa w art. 27 ust. 1, z wyjątkiem renty rodzinnej
‒ podatek może być określony, z zastrzeżeniem ust. 8, na wniosek wyrażony w rocznym zeznaniu podatkowym, w podwójnej wysokości podatku obliczonego od połowy dochodów osoby samotnie wychowującej dzieci, z uwzględnieniem art. 7, z tym że do sumy tych dochodów nie wlicza się dochodów (przychodów) opodatkowanych w sposób zryczałtowany na zasadach określonych w tej ustawie.

Zgodnie z art. 6 ust. 8 ww. ustawy, sposób opodatkowania, o którym mowa w ust. 2 i 4, nie ma zastosowania w sytuacji, gdy chociażby do jednego z małżonków, osoby samotnie wychowującej dzieci lub do jej dziecka mają zastosowanie przepisy art. 30c, ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym, ustawy z dnia 24 sierpnia 2006 r. o podatku tonażowym lub ustawy z dnia 6 lipca 2016 r. o aktywizacji przemysłu okrętowego i przemysłów komplementarnych.

Stosownie do art. 6 ust. 9 powołanej ustawy, zasada określona w ust. 8 nie dotyczy osób, o których mowa w art. 1 pkt 2 ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym, niekorzystających jednocześnie z opodatkowania przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej lub z działów specjalnych produkcji rolnej na zasadach określonych w art. 30c, w ustawie o zryczałtowanym podatku dochodowym, w ustawie z dnia 24 sierpnia 2006 r. o podatku tonażowym albo w ustawie z dnia 6 lipca 2016 r. o aktywizacji przemysłu okrętowego i przemysłów komplementarnych.

Z powyższego wynika, że przepis art. 6 ust. 4 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych nie może być odczytywany w ten sposób, że każda osoba mająca dzieci i znajdująca się w stanie wolnym określonym w tym przepisie jest osobą samotnie wychowującą dziecko. Przepis ten wymienia osoby, którym przysługuje status osoby samotnie wychowującej dzieci, odwołując się zarówno do stanu cywilnego osoby wychowującej dzieci, jak również do tego, że osoba ta musi faktycznie wychowywać dzieci samotnie, tj. bez wsparcia drugiego z rodziców.

W przypadku, gdy żadne z rodziców nie jest pozbawione władzy rodzicielskiej, rodzic który faktycznie w roku podatkowym dziecko wychowuje, czyli sprawuje nad nim ciągłą opiekę, stale troszczy się o byt materialny i rozwój emocjonalny dziecka, ma prawo do przedmiotowej preferencji podatkowej. Nie jest przy tym konieczne, aby drugi z rodziców był całkowicie wyeliminowany z opieki i wychowania dziecka. W sytuacji, gdy dziecko zamieszkując wraz z jednym rodzicem, pozostaje pod jego stałą, codzienną opieką, a drugi rodzic jest zobowiązany do płacenia alimentów oraz zajmowania się dzieckiem doraźnie (w określonych, ustalonych przez sąd przedziałach czasowych, np. niektóre święta, tydzień ferii itp.), status samotnego rodzica ma ten, przy którym dziecko zamieszkuje i który wykonuje wszystkie obowiązki, dzięki którym dziecko będzie wychowywane w sposób zapewniający jego prawidłowy rozwój. Fakt utrzymywania kontaktów pomiędzy dzieckiem i drugim rodzicem, nie pozbawia pierwszego rodzica (przy którym dziecko mieszka) prawa do opodatkowania swoich dochodów na zasadach określonych w art. 6 ust. 4 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Z uwagi zaś na fakt, że ustawodawca w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych nie zawarł definicji „wychowywać”, należy odwołać się do definicji słownikowych tego pojęcia. „Wychowywać” w słownikowym rozumieniu oznacza: zapewniając byt doprowadzić do osiągnięcia pełnego rozwoju psychicznego i fizycznego.

Pojęcie wychowywania dziecka uszczegółowił Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 31 maja 2011 r. sygn. akt II FSK 30/10, w uzasadnieniu którego znalazło się następujące stwierdzenie: Wychowanie dziecka można określić jako kształtowanie osobowości dziecka poprzez kształtowanie jego samodzielności, obowiązkowości, rozwijanie predyspozycji intelektualnych i umiejętności praktycznych, kształtowanie światopoglądu oraz systemu wartości oraz postaw emocjonalnych.

Zatem, art. 6 ust. 4 ww. ustawy wymienia enumeratywnie osoby, którym przysługuje status osób samotnie wychowujących dzieci, odwołując się zarówno do statusu cywilnoprawnego osoby wychowującej dziecko/dzieci (panna, kawaler, wdowa, wdowiec, rozwódka, rozwodnik), jak również do tego, że osoba ta musi faktycznie wychowywać dziecko/dzieci samotnie, tj. bez wsparcia drugiego z rodziców. Jest to więc taka osoba, która stale troszczy się o byt materialny i rozwój emocjonalny dziecka, bez udziału (wsparcia) drugiej osoby. Jednakże nadmienić należy, że przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych nie uzależniają prawa podatnika do preferencyjnego opodatkowania jego dochodów od tego, czy przez cały rok był osobą samotnie wychowującą dziecko. Wystarczające jest zatem, aby taki stan zaistniał w ciągu roku, a nie trwał przez cały rok.

Przystępując do oceny możliwości skorzystania przez Wnioskodawczynię z preferencyjnego rozliczenia podatku dochodowego od osób fizycznych – za wskazany w uzupełnieniu wniosku okres – według zasad określonych w art. 6 ust. 4 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, tj. w sposób przewidziany dla osób samotnie wychowujących dzieci, należy wskazać, że w przedmiotowej sprawie należy dokonać rozstrzygnięcia, czy w będącym przedmiotem zapytania okresie (od 2018 roku do końca 2020 roku) Wnioskodawczyni spełniała warunki do uznania jej za osobę samotnie wychowującą dziecko.

Zaznaczyć należy, że każda preferencja podatkowa stanowi wyjątek od zasady równości i powszechności opodatkowania. Z przywołanych wyżej przepisów jednoznacznie wynika, że przepis art. 6 ust. 4 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, stanowi odstępstwo od generalnej zasady indywidualnego opodatkowania. Możliwość jego zastosowania obwarowana jest szeregiem warunków wyraźnie wskazanych w tej ustawie, które należy interpretować ściśle, co oznacza, że nie można dokonywać wykładni rozszerzającej ani też zawężającej. W konsekwencji, aby skorzystać z preferencyjnego opodatkowania swoich dochodów na zasadach przewidzianych w art. 6 ust. 4 ww. ustawy, należy spełnić warunki w nim wskazane, a w szczególności mieć ściśle określony stan cywilny oraz faktycznie wychowywać samotnie dziecko. (…)

W rezultacie, w przedmiotowej sprawie nie można przyjąć, że Wnioskodawczynię w latach 2018 i 2019 można uznać za „osobę samotnie wychowującą dziecko” w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Preferencja ta uzależniona jest bowiem – jak już wcześniej wyjaśniono – również od stanu cywilnego rodzica, starającego się o status osoby samotnie wychowującej dziecko. W tym miejscu należy wskazać, że Wnioskodawczyni przez cały 2018 i 2019 rok była mężatką. Nadmienić w tym miejscu należy, że samo złożenie w danym roku podatkowym pozwu o rozwód (w tym przypadku w 2018 roku) nie pozwala na uznanie danej osoby za samotnie wychowującą dziecko w tym roku podatkowym, ponieważ status osoby rozwiedzionej nabywa się dopiero poprzez prawomocne orzeczenie o rozwiązaniu małżeństwa (a więc w analizowanej sprawie z dniem (…) listopada 2020 r.).

Wnioskodawczyni – nie będąc w latach 2018-2019: panną, wdową, rozwódką, ani osobą, w stosunku do której orzeczono separację w rozumieniu odrębnych przepisów, ani też osobą pozostającą w związku małżeńskim, której małżonek został pozbawiony praw rodzicielskich lub odbywa karę pozbawienia wolności – nie można przypisać w latach 2018-2019 statusu „osoby samotnie wychowującej dziecko”, ponieważ nie należy do jednej z kategorii osób wymienionych w zamkniętym katalogu ustanowionym przez ustawodawcę w przywołanym wyżej przepisie art. 6 ust. 4 ustawy.

Zatem, okoliczność, że Wnioskodawczyni w latach 2018-2019 formalnie była mężatką, a więc nie spełniała warunków określonych w art. 6 ust. 4 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych wyklucza możliwość uznania, że Wnioskodawczyni za ten okres przysługuje prawo do skorzystania z preferencyjnego rozliczenia jako osoby samotnie wychowującej dziecko.

Natomiast w odniesieniu do kwestii preferencyjnego rozliczenia dochodów za 2020 rok należy wskazać, że przepisy ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych nie uzależniają prawa podatnika do preferencyjnego opodatkowania jego dochodów od tego, czy przez cały rok był samotnie wychowującym dziecko. Wystarczające jest bowiem, aby taki stan zaistniał w ciągu roku, a nie musi trwać przez cały rok.

Jak wynika z opisu sprawy – w dniu (…) listopada 2020 roku wydano prawomocny wyrok o rozwodzie Wnioskodawczyni z ojcem x-letniego syna, o którym mowa we wniosku, a także Wnioskodawczyni samotnie wychowuje syna bez udziału ojca dziecka, tj. wszystkie sprawy dotyczące rozwoju syna, potrzeb, spraw związanych z wyborem nowej szkoły, ze zdrowiem syna, przyszłością, sprawami codziennymi realizuje Wnioskodawczyni samodzielnie. Natomiast ojciec dziecka poza alimentami nie pomaga wychowywać syna, a ponadto mimo możliwości nie utrzymuje z synem żadnego kontaktu.

Zatem – mając na uwadze przedstawiony we wniosku opis stanu faktycznego oraz przywołane przepisy prawa – uznać należy, że Wnioskodawczyni od (…) listopada 2020 roku do końca 2020 roku była osobą samotnie wychowującą dziecko, a w związku z tym ma prawo do preferencyjnego opodatkowania dochodów za 2020 rok w sposób przewidziany dla matki samotnie wychowującej dziecko.

Reasumując, należy zatem stwierdzić, że Wnioskodawczyni za lata 2018-2019 nie ma możliwości rozliczenia się w sposób przewidziany dla „osoby samotnie wychowującej dziecko”, bowiem – jak wynika z treści podania – Zainteresowana przez cały ten okres pozostawała w związku małżeńskim. Natomiast, Wnioskodawczyni przysługuje prawo do skorzystania z preferencyjnego rozliczenia podatku dochodowego od osób fizycznych za 2020 rok według zasad określonych w art. 6 ust. 4 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, tj. w sposób przewidziany dla osób samotnie wychowujących dzieci, bowiem od (…) listopada 2020 roku Wnioskodawczyni posiada status „rozwódki” i samotnie (bez wsparcia ojca dziecka) wychowuje swojego syna. (…)”

Pełną treść interpretacji można przeczytać na stronie Ministerstwa Finansów