Kodeks karny skarbowy: kiedy skorzystać z czynnego żalu?

Przeczytaj także: Instytucja czynnego żalu

Warto znać mechanikę działania i sposobu funkcjonowania tej instytucji, bowiem może ona ograniczyć ryzyko odpowiedzialności osób zaangażowanych w reprezentowanie podmiotu gospodarczego przed organami celnymi lub podatkowymi.

„Zgodnie z przepisami, organy celno–skarbowe i skarbowe mają prawo wszcząć postępowanie karno–skarbowe dopiero po kontroli podatnika” – informuje dr Izabella Tymińska, ekspert celny, właściciel kancelarii doradztwa celnego. „Niestety obserwujemy ostatnio wzmożone kontrole służb celnych i skarbowych oraz wszczynanie postępowań karno-skarbowych po tych kontrolach” – dodaje dr Tymińska.

Czynny żal to dobrowolne przyznanie się do popełnienia naruszeń przepisów celnych lub podatkowych. Podmiot gospodarczy, który zapomniał złożyć deklaracji lub zapłacić w terminie podatku czy cła, powinien uczynić to bezzwłocznie wraz z instytucją czynnego żalu. Jeśli uregulowane będą wszystkie zobowiązania podmiotu gospodarczego, wówczas dzięki instytucji czynnego żalu podmiot uniknie kary karno-skarbowej.

Czynny żal to instytucja działająca w określonych sytuacjach. Sprawca przestępstwa lub wykroczenia skarbowego może złożyć czynny żal, w szczególności jeśli:

• nie złożył zeznania podatkowego w terminie,
• nierzetelnie prowadził księgi rachunkowe,
• nierzetelnie wystawiał faktury,
• nie zapłacił lub zapłacił nieodpowiedni podatek dochodowy (PIT lub CIT) lub podatek VAT,
• bezprawnie stosował obniżone stawki VAT,
• bezprawnie stosował zwolnienie VAT,
• zataił przed organem podatkowym prawdziwe rozmiary prowadzonej działalności gospodarczej,
• wyłudził zwrot należności celnej,
• wyłudził pozwolenie celne,
• nie zapłacił cła,
• nie zapłacił części cła.

Skuteczność czynnego żalu wymaga dochowania pewnych wymogów przez podmiot gospodarczy do których należą:

• przyznanie się do popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego zanim naczelnik urzędu skarbowego lub urzędu celno-skarbowego samodzielnie udokumentuje ten fakt,
• przyznanie się do popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego zanim organy ścigania rozpoczną czynności zmierzające do wykrycia tego przestępstwa lub wykroczenia.

Kiedy urząd może odstąpić od kary za przestępstwo lub wykroczenie skarbowe

W określonych sytuacjach naczelnik urzędu skarbowego lub naczelnik urzędu celno-skarbowego może odstąpić od ukarania sprawcy, który nie dopełnił ciążących na nim obowiązków podatkowych. Aby było to możliwe, sprawca musi złożyć oświadczenie o czynnym żalu (podpisane w oryginale) oraz dopełnić obowiązków, w tym uiścić w całości zobowiązanie finansowe, którego nie uregulował, wraz z odsetkami i musi tego dokonać przed złożeniem czynnego żalu.

Kiedy czynny żal nie zadziała

Nie można skorzystać z czynnego żalu kiedy sprawca:

• został wezwany w związku z popełnionym czynem zabronionym a organy podatkowe udokumentowały już popełnienie przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego,
• jest w trakcie postępowania kontrolnego,
• zorganizował grupę albo związek mający na celu popełnienie przestępstwa skarbowego,
• nakłaniał inną osobę do popełnienia przestępstwa skarbowego lub wykroczenia skarbowego.

Jak informuje dr Izabella Tymińska: „Czynny żal nie odniesie skutku, jeśli zostanie złożony w czasie, gdy organ ścigania miał już wyraźnie udokumentowaną wiadomość o popełnieniu przestępstwa lub wykroczeniu skarbowym, a także po rozpoczęciu przez organ ścigania czynności służbowej, na przykład przeszukania, czynności sprawdzającej lub kontroli zmierzającej do ujawnienia czynu zabronionego, chyba że czynność ta nie dostarczyła podstaw do wszczęcia postępowania”.

Treść czynnego żalu

Czynny żal nie ma urzędowego wzoru ani formularza, należy go sporządzić samodzielnie. Pismo powinno zawierać następujące elementy:

• dane przedsiębiorcy,
• adresata - którym jest naczelnik urzędu skarbowego lub naczelnik urzędu celno-skarbowego,
• opis popełnionego czynu i jego okoliczności,
• wskazanie osób, które miały związek z popełnionym czynem zabronionym,
• informację o tym, czy sprawca naprawił swój czyn, a jeżeli tego nie zrobił - to w jaki sposób i w jakim terminie zobowiązuje się do jego naprawienia.

Przykładowy tekst czynnego żalu może brzmieć następująco:
„Na podstawie art. 16 § 1 Kodeksu karnego skarbowego zawiadamiam o popełnieniu przeze mnie czynu zabronionego polegającego na …………………………… . Równocześnie oświadczam, że przy popełnieniu wyżej wymienionego czynu nie współdziałałem/łam z innymi osobami”.

Wdrożenie procedur w przedsiębiorstwach może zmniejszyć ryzyko wykrycia nieprawidłowości w trakcie kontroli. „Procedura czynnego żalu jest stosowana skutecznie przez przedsiębiorców, kiedy wykryją nieprawidłowości wcześniej niż organ kontrolny” – podsumowuje dr Tymińska, ekspert celny. Procedury pozwalają też na wprowadzanie korekt w postępowaniu w podobnej sytuacji oraz zmniejszenie występowania błędów.

Informacje o ekspercie:
dr Izabella Tymińska, ekspert celny. Zajmuje się doradztwem z zakresu przepisów prawa celnego, importu i eksportu towarów i usług, analizą finansowo-ekonomiczną kontraktów międzynarodowych. Specjalizuje się w sprawach z tzw. „górnej półki trudności” - zawiłych i nietypowych. Wieloletni pracownik Urzędu Celnego. Przez wiele lat pracowała dla firm logistycznych i spedycyjnych, gdzie piastowała m.in. funkcję członka zarządu. Jest wykładowcą na Akademii Sztuki Wojennej na Wydziale Zarządzania i Dowodzenia w Instytucie Logistyki w Warszawie. Wykładała w Szkole Wyższej w Warszawie ALMAMER, Wyższej Szkole Cła i Logistyki czy Uczelni Techniczno – Handlowej. Absolwentka Ekonomii, Logistyki, Stosunków Międzynarodowych, Zarządzania oraz Ekonomiki Obronności.