Zwrot VAT zapłaconego od darowizny powoduje jej odpłatność

Przeczytaj także: Opodatkowanie VAT: nie koszt wytworzenia a możliwa do uzyskania cena sprzedaży

Jakie wątpliwości wyjaśnił organ podatkowy?

Spółka zajmuje się likwidacją kopalń i zabezpieczaniem sąsiednich zakładów górniczych przed zagrożeniem wodnym, gazowym oraz pożarowym, jak też usuwaniem szkód górniczych i rekultywacji terenów pogórniczych. Zagospodarowuje także majątek oraz sprzedaje nieruchomości likwidowanych kopalni.

Zgodnie z obowiązującym prawem przedsiębiorstwo górnicze może dokonać darowizny mienia na rzecz gminy górniczej albo spółdzielni mieszkaniowej, za ich zgodą, na cele związane z realizacją urządzeń infrastruktury technicznej lub innych celów publicznych, a także w celu pobudzania aktywności gospodarczej w gminie górniczej.

W związku z powyższym spółka dokonuje darowizn na podstawie pisemnych porozumień, w których to są wyszczególnione nieruchomości i ruchomości oraz ich forma opodatkowania. Jeśli dana darowizna jest opodatkowana VAT, obdarowany zobowiązany jest do zwrotu równowartości kwoty podatku, który został zapłacony z tytułu przedmiotowej darowizny.

Spółka zadała następujące pytania:
1. Czy konieczność zwrotu przez obdarowanego równowartości kwoty podatku VAT, który został zapłacony z tytułu darowizny dokonanej przez Spółkę sprawia, że na gruncie podatku VAT czynność przestaje być nieodpłatna, co za tym idzie Spółka powinna wystawić fakturę na rzecz przyjmującego darowiznę?
2. Czy w takim przypadku kwotę otrzymanej przez Spółkę należności należy traktować jako zapłatę za towar i przyjąć, że jest to kwota brutto?
3. Czy jeżeli Spółka wystawiła dowód wewnętrzny, w którym wykazała kwotę należnego podatku z tytułu darowizny i wykazała go w rozliczeniu prowadzonym na potrzeby VAT, to czy Spółka powinna w takim wypadku anulować ten dowód wewnętrzny i skorygować in-minus rozliczenie podatku VAT, w którym wykazała naliczenie tego podatku?

W przedmiotowej sprawie organ podatkowy zajął następujące stanowisko:

„(…) Zgodnie z art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 11 marca 2004 r., o podatku od towarów i usług (Dz. U. z 2021 r. poz. 685 ze zm.), opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, podlegają odpłatna dostawa towarów i odpłatne świadczenie usług na terytorium kraju.

W myśl art. 7 ust. 1 ustawy, przez dostawę towarów, o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel (…).

Dostawa towarów, o której mowa w ww. art. 7 ust. 1 ustawy, rozumiana jest przez ustawodawcę, jako przeniesienie prawa do rozporządzania towarami jak właściciel. W określeniu „jak właściciel” zawiera się możliwość uznania za dostawę faktycznego przeniesienia władztwa nad rzeczą. W rozumieniu ustawy o podatku od towarów i usług „dostawa” oznacza wszelkiego rodzaju rozporządzanie towarem (sprzedaż, zamiana, darowizna, oraz każdą inną transakcję, która w aspekcie ekonomicznym będzie prowadziła do podobnego rezultatu).

Opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług, co do zasady, podlega tylko taka dostawa towarów, która ma charakter odpłatny. Jednak w ściśle określonych przypadkach nieodpłatne zbycie towarów może być również przedmiotem opodatkowania tym podatkiem.

Na podstawie art. 7 ust. 2 ustawy, przez dostawę towarów, o której mowa w art. 5 ust. 1 pkt 1, rozumie się również przekazanie nieodpłatnie przez podatnika towarów należących do jego przedsiębiorstwa, w szczególności:
1. przekazanie lub zużycie towarów na cele osobiste podatnika lub jego pracowników, w tym byłych pracowników, wspólników, udziałowców, akcjonariuszy, członków spółdzielni i ich domowników, członków organów stanowiących osób prawnych, członków stowarzyszenia,
2. wszelkie inne darowizny
-jeżeli podatnikowi przysługiwało, w całości lub w części, prawo do obniżenia kwoty podatku należnego o kwotę podatku naliczonego z tytułu nabycia, importu lub wytworzenia tych towarów lub ich części składowych.

Kwestia odpłatności była wielokrotnie przedmiotem rozstrzygnięć Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej. Przykładowo w wyroku z dnia 8 marca 1988 r. w sprawie C-102/86 Apple and Pear Development Council przeciwko Commissioners of Customs and Excise, TSUE uznał, że określoną czynność można uznać za wykonaną odpłatnie, jeśli istnieje bezpośrednia i jasno zindywidualizowana korzyść po stronie dostawcy towaru lub usługi, a ponadto gdy odpłatność za otrzymane świadczenie pozostaje w bezpośrednim związku z czynnością, która miała być opodatkowana VAT. (…)

Wskazać w tym miejscu należy, że zgodnie z art. 888 § 1 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2020 r., poz. 1740 ze zm.), przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku.

Umowa darowizny jest czynnością prawną, na mocy której darczyńca zobowiązuje się do jednostronnego bezpłatnego świadczenia kosztem swojego majątku na rzecz obdarowanego, przy równoczesnym braku nałożenia na niego obowiązku świadczenia w zamian za uczynioną darowiznę. Korzyść osiągana przez jedną stronę umowy nie znajduje odpowiednika po drugiej stronie.

Jednakże jeśli pojawia się jakakolwiek płatność związana z darowizną, to na gruncie przepisów ustawy o podatku od towarów i usług umowa ta przestaje być umową nieodpłatną i staje się czynnością odpłatną, a więc jako taka podlega opodatkowaniu.

Przy czym zaznaczenia wymaga, że na gruncie przepisów ustawy o podatku od towarów i usług nie występują czynności częściowo odpłatne. Jeśli tylko czynność została wykonana za wynagrodzeniem, to jest ona odpłatna. Nie ma żadnego znaczenia, czy wynagrodzenie to pokrywa koszty świadczenia tej czynności poniesione przez podatnika, ewentualnie kreuje dla podatnika zysk. Także czynności wykonane „po kosztach” ich świadczenia, bądź poniżej tych koszów, są czynnościami odpłatnymi, o ile tylko pobrano za nie wynagrodzenie.

Potwierdzeniem powyższej tezy jest orzecznictwo TSUE. Przykładowo w wyroku w sprawie C-412/03 Hotel Scandic Gasaback AB v. Riksskatteverket, TSUE wskazał, iż według VI Dyrektywy dostawa jest albo odpłatna albo nieodpłatna. Uzyskanie zapłaty, która pokrywa jedynie koszty, czy też tylko ich część nie oznacza w ocenie TSUE, że czynność ma charakter nieodpłatny lub częściowo nieodpłatny.

Mając na uwadze treść wniosku oraz przywołanych przepisów prawa podatkowego, w przedmiotowej sprawie w pierwszej kolejności należy rozstrzygnąć czy opisana darowizna będzie rzeczywiście nieodpłatną dostawą towaru.

Z okoliczności sprawy wynika, że obdarowany zobowiązany jest do zwrotu równowartości kwoty podatku, który został zapłacony z tytułu przedmiotowej darowizny. Natomiast, jak wyżej wskazano, przez umowę darowizny darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego kosztem swego majątku. Z uwagi na nieodpłatność darowizny nabywca nie ponosi z tego tytułu żadnych wydatków, w tym nie ponosi ciężaru podatku VAT. Jak już wyjaśniono, na gruncie podatku od towarów i usług nie występują czynności częściowo odpłatne. Zatem, ww. czynność będzie odpłatna. Wobec powyższego, czynność przekazania mienia będzie wykonana za wynagrodzeniem, bowiem zapłatą będzie kwota odpowiadająca kwocie podatku VAT, zatem czynność ta nie będzie stanowiła darowizny.

W konsekwencji konieczność zwrotu przez obdarowanego równowartości kwoty podatku VAT, który został zapłacony z tytułu darowizny dokonanej przez Spółkę sprawia, że na gruncie podatku VAT czynność ta przestaje być nieodpłatna, a w konsekwencji stanowi dostawę towarów, o której mowa w art. 7 ust. 1, podlegającą podatkowaniu na mocy art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy.

Odnosząc się do wątpliwości Spółki, czy powinna wystawić fakturę na rzecz przyjmującego darowiznę, należy wskazać, że zgodnie z art. 106b ust. 1 pkt 1 ustawy, podatnik jest obowiązany wystawić fakturę dokumentującą sprzedaż, a także dostawę towarów i świadczenie usług, o których mowa w art. 106a pkt 2, dokonywane przez niego na rzecz innego podatnika podatku, podatku od wartości dodanej lub podatku o podobnym charakterze lub na rzecz osoby prawnej niebędącej podatnikiem.

Faktura – jak wynika z art. 106e ustawy o VAT – powinna zawierać m.in.:
• sumę wartości sprzedaży netto, z podziałem na sprzedaż objętą poszczególnymi stawkami podatku i sprzedaż zwolnioną od podatku, (art. 106e ust. 1 pkt 13 ustawy o VAT);
• kwotę podatku od sumy wartości sprzedaży netto, z podziałem na kwoty dotyczące poszczególnych stawek podatku,(art. 106e ust. 1 pkt 14 ustawy o VAT);
• kwotę należności ogółem, (art. 106e ust. 1 pkt 15 ustawy o VAT).

Z ww. przepisów wynika, że co do zasady podatnik, który wykonuje czynności podlegające opodatkowaniu podatkiem od towarów i usług na rzecz innego podatnika jest zobowiązany do wystawienia faktury z wskazaniem wartości sprzedaży netto, kwoty podatku oraz kwoty należności ogółem.

Zgodnie z art. 29a. ust. 1 ustawy, podstawą opodatkowania, z zastrzeżeniem ust. 2-5, art. 30a-30c, art. 32, art. 119 oraz art. 120 ust. 4 i 5, jest wszystko, co stanowi zapłatę, którą dokonujący dostawy towarów lub usługodawca otrzymał lub ma otrzymać z tytułu sprzedaży od nabywcy, usługobiorcy lub osoby trzeciej, włącznie z otrzymanymi dotacjami, subwencjami i innymi dopłatami o podobnym charakterze mającymi bezpośredni wpływ na cenę towarów dostarczanych lub usług świadczonych przez podatnika.

Art. 29a ust. 1 cyt. ustawy odnosi się do wszystkiego, co stanowi zapłatę obejmując swym zakresem każdą formę zapłaty otrzymaną przez sprzedawcę z tytułu dostawy towarów lub wykonania usługi. Żądana od nabywcy zapłata jest kwotą należną z tytułu sprzedaży.

W myśl art. 29a ust. 10 ustawy podstawę opodatkowania obniża się o:
a. kwoty udzielonych po dokonaniu sprzedaży opustów i obniżek cen;
b. wartość zwróconych towarów i opakowań, z zastrzeżeniem ust. 11 i 12;
c. zwróconą nabywcy całość lub część zapłaty otrzymaną przed dokonaniem sprzedaży, jeżeli do niej nie doszło;
d. wartość zwróconych kwot dotacji, subwencji i innych dopłat o podobnym charakterze, o których mowa w ust. 1.

Jak wynika z przywołanych powyżej przepisów, fakturę wystawia podatnik dokonujący sprzedaży towarów i usług, w celu udokumentowania dokonanej transakcji. Faktura jest dokumentem sformalizowanym (potwierdzającym zaistnienie określonego zdarzenia gospodarczego), który powinien spełniać szereg wymogów przewidzianych przepisami prawa.

Prawidłowość materialno-prawna faktury zachodzi wówczas, jeżeli odzwierciedla ona prawdziwe zdarzenie gospodarcze, czyli w istocie stwierdza fakt dostawy określonych towarów lub usług. Wystawienie faktury należy rozumieć jako sporządzenie dokumentu oraz jego przekazanie innemu podmiotowi, a przez to wprowadzenie faktury do obrotu prawnego. Faktura jest więc dokumentem stwierdzającym wystąpienie u podatnika okoliczności powodujących powstanie obowiązku podatkowego.

Z uwagi na fakt, że faktury są dokumentami potwierdzającymi rzeczywiste transakcje gospodarcze dokonywane przez podatnika, to na fakturze jako kwota należności (kwota brutto) powinna być wskazana kwota odpowiadająca faktycznej zapłacie należnej od nabywcy przekazanego mienia. Tym samym, kwota podatku VAT należnego na fakturze winna być związana z należną zapłatą, tzn. winna być wyliczona z wartości wymaganej należności do zapłaty, bowiem kwota należna jest wartością brutto dla przedmiotowej transakcji.

Mając na uwadze powołane przepisy prawa oraz przedstawiony opis sprawy należy stwierdzić, że opisana we wniosku transakcja przekazania mienia, w świetle ustawy o podatku od towarów i usług, będzie odpłatną dostawą towarów, o której mowa w art. 7 ust. 1 ustawy, podlegającą opodatkowaniu podatkiem VAT, na mocy art. 5 ust. 1 pkt 1 ustawy. Zatem, Wnioskodawca będzie obowiązany jako czynny podatnik podatku od towarów i usług do wystawienia faktury VAT dokumentującej sprzedaż na rzecz przyjmującego darowiznę z wykazaniem danych nabywcy, określonych w art. 106e ust. 1 ustawy, oraz kwotę netto, podatek VAT i kwotę brutto dla tej dostawy. Przy czym na fakturze jako kwota należności ogółem (kwota brutto) powinna być wskazana kwota odpowiadająca kwocie faktycznej zapłaty należnej od nabywcy samochodu. (…)

Ponadto wątpliwości Wnioskodawcy dotyczą ustalenia, czy jeżeli Spółka wystawiła dowód wewnętrzny, w którym wykazała kwotę należnego podatku z tytułu darowizny i wykazała go w rozliczeniu prowadzonym na potrzeby VAT, to czy Spółka powinna w takim wypadku anulować ten dowód wewnętrzny i skorygować in-minus rozliczenie podatku VAT, w którym wykazała naliczenie tego podatku.

Należy zauważyć, że zgodnie z art. 19a ust. 1 ustawy, obowiązek podatkowy powstaje z chwilą dokonania dostawy towarów lub wykonania usługi, z zastrzeżeniem ust. 1a, 5 i 7-11, art. 14 ust. 6, art. 20 i art. 21 ust. 1.

Jak wykazano powyżej konieczność zwrotu przez obdarowanego równowartości kwoty podatku VAT, który został zapłacony z tytułu darowizny dokonanej przez Spółkę sprawia, że na gruncie podatku VAT czynność ta stanowi dostawę towarów, o której mowa w art. 7 ust. 1, która powinna zostać udokumentowana fakturą.

W świetle poczynionych powyżej ustaleń należy zgodzić się ze Spółką, że nie powinna deklarować podatku VAT z tytułu nieodpłatnego przekazania towaru - w zamian za to powinna wykazywać podatek VAT należny z tytułu odpłatnej dostawy udokumentowanej fakturą.

Jeżeli więc Spółka wystawiła dowód wewnętrzny, w którym wykazała kwotę należnego podatku z tytułu darowizny i wykazała go w rozliczeniu prowadzonym na potrzeby VAT, to Spółka powinna w takim wypadku anulować ten dowód wewnętrzny. Podkreślenia jednak wymaga, że Spółka będzie obowiązana wystawić zamiast dowodu wewnętrznego fakturę dokumentującą sprzedaż. W konsekwencji nie można się zgodzić z twierdzeniem, że Spółka powinna skorygować in-minus rozliczenie podatku VAT, w którym wykazała naliczenie tego podatku. Jak sama Spółka wskazała powyżej – zamiast deklarować podatek VAT z tytułu nieodpłatnego przekazania towaru, powinna wykazywać podatek VAT należny z tytułu odpłatnej dostawy udokumentowanej fakturą. Zatem w opisanej sytuacji nie ma podstaw do korygowania tylko in-minus wykazanego w rozliczeniu podatku należnego. (…)”

Pełną treść interpretacji można przeczytać na stronie Ministerstwa Finansów