Wyższe mandaty za wykroczenia skarbowe: kontrowersje i skutki uboczne

Przeczytaj także: Kodeks karny skarbowy: uchylenie mandatu z urzędu skarbowego

Powstaje więc naturalne pytanie, jak podwyżka kar za wykroczenia skarbowe wpłynie na dotychczasowe podejście fiskusa? Jaki cel miało zawarcie przepisów podwyższających mandaty w zmianach ustawy o podatku akcyzowym?

Kiedy można wymierzyć mandat?

Zgodnie z przepisami kodeksu karno-skarbowego karę grzywny za wykroczenie skarbowe w postaci mandatu karnego organy podatkowe mogą wymierzyć, jeżeli osoba sprawcy i okoliczności popełnienia wykroczenia skarbowego nie budzą wątpliwości, uszczuplona należność publicznoprawna została w całości uiszczona do czasu przyjęcia mandatu, a sprawca wyraził zgodę na przyjęcie mandatu. Bardzo istotna jest zgoda na przyjęcie mandatu, ponieważ upraszcza ona organom podatkowym postępowanie. Zgoda jest równoznaczna z przyznaniem się podatnika do winy i przyjęciem kary wymierzonej przez urząd. Do tej pory podatnicy w oczywistych sytuacjach często decydowali się na przyjęcie mandatu, aby nie wchodzić na drogę sądową.

Wykroczeniem skarbowym jest czyn zabroniony pod groźbą kary grzywny określonej kwotowo, jeżeli kwota uszczuplonej należności publicznoprawnej albo wartość przedmiotu czynu nie przekraczają pięciokrotności minimalnego wynagrodzenia oraz inne czyny zabronione zgodnie z uregulowaniami KKS. Wiele przepisów KKS stanowi, że czyn można kwalifikować jako wykroczenie w przypadkach tzw. wypadku mniejszej wagi, czyli w przypadku niskiej szkodliwości społecznej czynu, w sytuacji, gdy okoliczności i sposób popełnienia czynu nie wskazują na rażące lekceważenie prawa przez sprawcę.

Wysokość mandatu karnego

Obecnie zgodnie z treścią art. 48 § 2 KKS „Mandatem karnym można nałożyć karę grzywny w granicach nieprzekraczających pięciokrotnej wysokości minimalnego wynagrodzenia”. W roku 2021 zgodnie z nowymi przepisami wysokość mandatu karnego może wynieść do 14 tys. zł. Przed wprowadzeniem tych regulacji przepisy mówiły o dwukrotności minimalnego wynagrodzenia, czyli maksymalnie o kwocie 5,6 tys. zł. Podwyżka górnej granicy jest zatem znacząca, co nie oznacza automatycznie, że organy podatkowe zaczną wymierzać wyższe mandaty.

Przyczyna zmian

Zgodnie z uzasadnieniem do znowelizowanych przepisów wprowadzających tę zmianę podniesienie górnej granicy mandatów karnych za wykroczenia skarbowe miało na celu odciążenie sądów od rozpatrywania spraw dotyczących wykroczeń oraz doprowadzenie do objęcia postępowaniem mandatowym większego zakresu czynów zabronionych. Wskazanie przez ustawodawcę, że nowe przepisy wpłyną na zwiększenie zakresu postępowań w sprawach o wykroczenia, miało zapewne na celu objęcie większej liczby postępowań postępowaniem mandatowym i w konsekwencji szybsze i łatwiejsze karanie podatników, a także możliwość częstszego korzystania przez urzędników z kwalifikacji czynu jako przypadku mniejszej wagi i wymierzania mandatu karnego. Innymi słowy, zamiast prowadzić długotrwałe postępowanie sądowe ustawodawca uznał, że korzystniejsze dla systemu będzie częstsze karanie mandatami w wyższej wysokości.

W praktyce jednak należy spodziewać się zwiększenia kar grzywien, które będą płacone za brak spełnienia ustawowych obowiązków np. w zakresie złożenia deklaracji, których w ostatnich latach znacznie przybyło. Dzięki takiemu podejściu ustawodawca będzie mógł realizować cele fiskalne kosztem podatników. Wprowadzenie szeregu zmian w przepisach, nowych obowiązków sprawozdawczych, deklaracji, raportów, przy jednoczesnym wzroście kar za nieterminowość, nierzetelność, brak złożenia takich dokumentów, powodować będzie spadek zaufania podatników do państwa.

Ubocznym skutkiem dla budżetu państwa wymierzania wyższych kar w postaci mandatów mogą być częstsze odmowy ich przyjęcia i w konsekwencji zwiększenie liczby postępowań sądowych, zwłaszcza w sytuacjach, gdy wymierzona kara będzie niewspółmierna do wykroczenia. Do 1 maja 2021 r. wysokość mandatów była niższa i podatnicy z reguły decydowali się na ich uiszczenie, aby szybko zakończyć sprawę. Ponadto należy pamiętać, że w przypadku większości czynów zabronionych z KKS konieczne jest wykazanie umyślności czynu. W wielu przypadkach kwestia umyślności jest przedmiotem rozstrzygnięcia sądu, który często stwierdza o braku umyślności czynu i uniewinnia podatnika. W postępowaniu mandatowym, w związku z koniecznością wyrażenia zgody na mandat przez sprawcę, kwestia badania winy jest marginalizowana. Zmiana wysokości mandatów może doprowadzić więc do sytuacji, w której sprawcy zaczną kwestionować umyślność czynu.