Nieodpłatny dział spadku bez podatku PCC

Przeczytaj także: Odpłatny dział spadku w podatku od spadków i darowizn

Jakie wątpliwości wyjaśnił organ podatkowy?

Dnia 16 listopada 2018 zmarł mąż wnioskodawczyni, po którym spadek odziedziczyła zainteresowana (1/2 części) oraz matka męża i jego bratanek (po 1/4). Do masy spadkowej weszła działka siedliskowa z wybudowanym budynkiem mieszkalnym i gospodarczym o wartości 400.000 zł – nabyte do majątku wspólnego małżonków. Na zakup tej nieruchomości małżonkowie zaciągnęli kredyt hipoteczny. Na dzień śmierci spadkodawcy do spłaty pozostało jeszcze 219.475,91 zł.

Następnie dnia 27 listopada 2018 r. zmarła matka męża, po której spadek odziedziczył jej wnuk, a bratane męża.
Ostatecznie zatem po śmierci teściowej właścicielami nieruchomości będącej spadkiem po mężu zainteresowanej są: wnioskodawczyni, posiadająca 3/4 udziałów własności oraz bratanek męża posiadający ¼ udziałów własności.

Obecnie wnioskodawczyni zamierza zawrzeć z bratankiem jej męża umowę o dział spadku bez obowiązku spłat i dopłat, w wyniku której cały spadek po mężu przypadnie wnioskodawczyni, która w zamian zwolni bratanka męża z obowiązku spłaty kredytu.

Wnioskodawczyni zadała pytanie, czy umowa o dział spadku będzie podlegała opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych? W przedmiotowej sprawie organ podatkowy zajął następujące stanowisko:

„(…) Przepis art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 9 września 2000 r. o podatku od czynności cywilnoprawnych (Dz .U. z 2020 r. poz. 815 ze zm.) zawiera zamknięty katalog czynności podlegających opodatkowaniu tym podatkiem. Zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 1 ww. ustawy – podatkowi temu podlegają następujące czynności cywilnoprawne:
a. umowy sprzedaży oraz zamiany rzeczy i praw majątkowych,
b. umowy pożyczki pieniędzy lub rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku,
c. (uchylona),
d. umowy darowizny – w części dotyczącej przejęcia przez obdarowanego długów i ciężarów albo zobowiązań darczyńcy,
e. umowy dożywocia,
f. umowy o dział spadku oraz umowy o zniesienie współwłasności – w części dotyczącej spłat lub dopłat,
g. (uchylona),
h. ustanowienie hipoteki,
i. ustanowienie odpłatnego użytkowania, w tym nieprawidłowego, oraz odpłatnej służebności,
j. umowy depozytu nieprawidłowego,
k. umowy spółki.

Podatkowi od czynności cywilnoprawnych podlegają też zmiany ww. umów, jeżeli powodują one podwyższenie podstawy opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych oraz orzeczenia sądów, w tym również polubownych, oraz ugody, jeżeli wywołują one takie same skutki prawne (art. 1 ust. 1 pkt 2 i 3 ww. ustawy).

Charakterystycznym dla zakresu opodatkowania podatkiem od czynności cywilnoprawnych jest zamknięty katalog czynności i zdarzeń, które są opodatkowane tym podatkiem – opodatkowane podatkiem od czynności cywilnoprawnych są tylko czynności enumeratywnie i wprost wskazane w przytoczonym wyżej przepisie. Oznacza to, że czynności niewymienione w ustawowym katalogu nie podlegają opodatkowaniu nawet, gdy wywołują skutki w sferze gospodarczej takie same bądź podobne do tych, które zostały w nim wyliczone.

Zgodnie z przywołanymi przepisami opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych podlegają umowy o dział spadku, ale te o określonym w ustawie charakterze.

Ustawa o podatku od czynności cywilnoprawnych nie zawiera pojęcia „dział spadku”, dlatego też należy w tym zakresie odwołać się do odpowiednich przepisów ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2020 r. poz. 1740 ze zm.). Na podstawie art. 1037 § 1 tej ustawy – dział spadku może nastąpić bądź na mocy umowy między wszystkimi spadkobiercami, bądź na mocy orzeczenia sądu na żądanie któregokolwiek ze spadkobierców.

Dział spadku polega na zniesieniu wspólności majątku spadkowego. Można go dokonać poprzez przyznanie majątku np. jednemu spadkobiercy lub fizyczny podział rzeczy, tzn. poszczególne przedmioty zostaną podzielone i przyznane poszczególnym spadkobiercom. Dział spadku dokonany w ramach tej formy podziału może mieć charakter nieodpłatny lub odpłatny, tj. z obowiązkiem dokonania spłat lub dopłat. Drugą formą podziału spadku jest tzw. podział cywilny. Przedmioty należące do spadku zostają sprzedane, a uzyskana kwota ulega podziałowi pomiędzy współspadkobierców.

Zgodnie z art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. f) ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych – podatkowi podlegają umowy o dział spadku oraz umowy o zniesienie współwłasności – w części dotyczącej spłat lub dopłat.

Zgodnie z art. 3 ust. 1 pkt 1 ww. ustawy – obowiązek podatkowy, z zastrzeżeniem ust. 2, powstaje z chwilą dokonania czynności cywilnoprawnej lub, stosownie do pkt 3 – z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia sądu, doręczenia wyroku sądu polubownego lub zawarcia ugody – od przedmiotów opodatkowania określonych w art. 1 ust. 1 pkt 3.

Na podstawie art. 4 pkt 5 ww. ustawy – obowiązek podatkowy, z zastrzeżeniem art. 5, ciąży przy umowie o dział spadku lub o zniesienie współwłasności – na podmiocie nabywającym rzeczy lub prawa majątkowe ponad udział w spadku lub we współwłasności.

W oparciu o art. 6 ust. 1 pkt 5 ww. ustawy – podstawę opodatkowania przy umowie o zniesienie współwłasności lub o dział spadku stanowi wartość rynkowa rzeczy lub prawa majątkowego nabytego ponad wartość udziału we współwłasności lub spadku.

W myśl art. 7 ust. 1 pkt 2 lit. a) ww. ustawy – stawka podatku od umów o dział spadku przy przeniesieniu własności nieruchomości, rzeczy ruchomych, prawa użytkowania wieczystego, własnościowego spółdzielczego prawa do lokalu mieszkalnego, spółdzielczego prawa do lokalu użytkowego oraz wynikających z przepisów prawa spółdzielczego: prawa do domu jednorodzinnego oraz prawa do lokalu w małym domu mieszkalnym – wynosi 2%.

W świetle powołanych przepisów umowa o dział spadku stanowi czynność opodatkowaną podatkiem od czynności cywilnoprawnych w części dotyczącej spłat lub dopłat. Jednakże w przypadku, gdy umowa o dział spadku nie wiąże się ze spłatami lub dopłatami, to taka umowa o dział spadku nie podlega opodatkowaniu podatkiem od czynności cywilnoprawnych. (…)

Jak już wskazano powyżej, zgodnie z zacytowanym art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. f) ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych umowa o dział spadku podlega temu podatkowi, ale wyłącznie w części dotyczącej spłat lub dopłat.

Mając na uwadze przedstawione zdarzenie przyszłe oraz powołane wyżej przepisy prawa należy stwierdzić, że skoro opisana we wniosku umowa o dział spadku nie będzie przewidywać obowiązku spłat i dopłat, to umowa ta nie będzie nosić znamion umowy wymienionej w art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. f) ustawy o podatku od czynności cywilnoprawnych i nie będzie stanowić czynności podlegającej opodatkowaniu tym podatkiem. A zatem z tytułu zawarcia opisanej we wniosku umowy o dział spadku nie będzie ciążył na Wnioskodawczyni obowiązek zapłaty podatku od czynności cywilnoprawnych. Jednocześnie należy stwierdzić, że w przedmiotowej sprawie wskazany przez Wnioskodawczynię określony udział A. S. R. w masie spadkowej i inny stosunek przypadającego na ten udział kredytu obciążającego spadek, pozostają bez wpływu na brak obowiązku podatkowego w podatku od czynności cywilnoprawnych. (...)”

Pełną treść interpretacji można przeczytać na stronie Ministerstwa Finansów