Podatek VAT: usługa restauracyjna czy dostawa towarów spożywczych?

Przeczytaj także: Stawka VAT na dania i posiłki w placówkach gastronomicznych

W sprawie tej z wnioskiem do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej o wydanie orzeczenia w trybie prejudycjalnym wystąpił Naczelny Sąd Administracyjny. TSUE 12 listopada 2020 r. wydał bardzo ważne dla przedsiębiorców orzeczenie, bo – jak sam zaznaczył – okoliczności sprawy skłoniły go do dokonania po raz pierwszy wykładni wiążących w prawie unijnym pojęć „usług restauracyjnych i cateringowych” (Sprawa C 703/19, J.K. przeciwko Dyrektorowi Izby Administracji Skarbowej w Katowicach).

Różna stawka VAT dla dań na miejscu i na wynos

Przygotowywane we franczyzowych lokalach dania z półproduktów oferowane są klientom na ciepło i na zimno jako gotowe do spożycia na miejscu wewnątrz lokalu lub na wynos. Urząd kontroli skarbowej we wrześniu 2016 r. przeprowadził u franczyzobiorcy kontrolę rozliczeń VAT za okres od 1 stycznia do 30 czerwca 2016 r. W jej wyniku uznał, że przedsiębiorca stosował niewłaściwą, zaniżoną 5% stawkę VAT do posiłków oferowanych na wynos, kwalifikując je jako opodatkowane w ramach dostawy gotowych dań. Zdaniem organu powinien je traktować jako usługi związane z wyżywieniem i opodatkowywać 8% stawką VAT, bowiem decyduje o tym już sam fakt sporządzania tych dań na miejscu, jak i oferowanie ich do natychmiastowego spożycia w lokalu. To zdaniem urzędu elementy przesądzające o zakwalifikowaniu działań przedsiębiorcy jako świadczenie usług gastronomicznych.

Wątpliwości Naczelnego Sądu Administracyjnego

Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gliwicach w marcu 2018 r. oddalił skargę przedsiębiorcy wniesioną na decyzję organu, wymierzającą mu zobowiązanie w VAT. Jednak wątpliwości co do słuszności oceny urzędu kontroli skarbowej wyraził rozpoznający wniesioną przez franczyzobiorcę skargę kasacyjną NSA. Składając do Trybunału Sprawiedliwości UE pytanie prejudycjalne, zauważył, że zgodnie z art. 98 unijnej dyrektywy VAT obniżone stawki VAT mają zastosowanie wyłącznie do dostaw towarów i świadczenia usług, których kategorie są określone w jej załączniku III. A załącznik ten, zatytułowany: „Wykaz dostaw towarów i świadczenia usług, do których można zastosować stawki obniżone, o których mowa w art. 98” w pkt 1 stwierdza, że zaliczają się do nich m.in. środki spożywcze przeznaczone do spożycia przez ludzi, natomiast w pkt 12a wskazane są również usługi restauracyjne i cateringowe.

NSA powziął wątpliwość, czy w zakresie pojęcia „usługi restauracyjnej”, do której zastosowanie ma obniżona stawka VAT w oparciu o ww. unijne przepisy, mieści się sprzedaż dań gotowych, w warunkach takich jak w tej sprawie w sytuacji, w której sprzedawca:

• udostępnia klientom odpowiednią infrastrukturę umożliwiającą spożycie dania na miejscu, a więc wydzieloną przestrzeń konsumpcyjną oraz dostęp do toalet;
• nie oferuje przy tej sprzedaży wyspecjalizowanej obsługi kelnerskiej oraz serwisu w ścisłym znaczeniu;
• sprzedaje dania w uproszczonym procesie zamówień, częściowo zautomatyzowanym;
• oferuje klientowi ograniczone możliwości personalizacji zamówienia.

NSA zadał również pytanie, czy dla udzielenia odpowiedzi twierdzącej wystarczające jest ustalenie, że klient miał potencjalną możliwość skorzystania z oferowanej infrastruktury, czy też niezbędne jest stwierdzenie, że z punktu widzenia przeciętnego klienta element ten stanowi istotną część świadczenia? Zapytał też, czy dla rozstrzygnięcia powyższej kwestii ma znaczenie sposób przygotowania dań, w szczególności polegający na obróbce termicznej niektórych z półproduktów oraz skomponowaniu z półproduktów gotowych dań?

Wątpliwości klasyfikacyjne PKWiU

Polski sąd odsyłający zauważył, że zgodnie z art. 5a krajowej ustawy o VAT towary i usługi wymienione w klasyfikacjach wydanych na podstawie przepisów o statystyce publicznej są identyfikowane za pomocą tych klasyfikacji, jeżeli dla tych towarów lub usług przepisy ustawy lub przepisy wykonawcze wydane na jej podstawie powołują symbole statystyczne. Zaś zgodnie z art. 41 ust. 2a ustawy o VAT, w związku z jej załącznikiem nr 10, dla gotowych posiłków i dań z wyłączeniem produktów o zawartości alkoholu powyżej 1,2% stawka podatku VAT wynosi 5%. Natomiast grupowanie statystyczne 56.1 PKWiU zatytułowane „Usługi restauracji i pozostałych placówek gastronomicznych” obejmuje w szczególności kategorie 56.10.11 („Usługi przygotowywania i podawania posiłków w restauracjach”), 56.10.13 („Usługi przygotowywania i podawania posiłków w lokalach samoobsługowych”) i 56.10.19 („Pozostałe usługi podawania posiłków”).

Zdaniem NSA sposób uregulowania usług restauracyjnych w PKWiU wpłynął na zakres uregulowania kategorii „Gotowe posiłki i dania, z wyłączeniem produktów o zawartości alkoholu powyżej 1,2%”. Odwołanie się do PKD zawęża bowiem tę kategorię do podklasy PKD 10.85.Z – odnoszącej się do wytwarzania gotowych posiłków i dań, a podklasa ta nie obejmuje przygotowywania posiłków do bezpośredniego spożycia, sklasyfikowanego w odpowiednich podklasach działu 56 PKWiU. Tak więc pojęcie „działalność usługowa związana z wyżywieniem” użyte dla określenia pozycji w 56 PKWiU jest szersze od pojęcia „usługi restauracyjne” zawartego w dyrektywie VAT, co oznacza, że ma wpływ na zakres stosowania do kategorii „Gotowe posiłki i dania”.

Usługi restauracyjne i cateringowe, czy dostawa środków spożywczych?

TSUE postanowił odpowiedzieć na pytania odsyłające polskiego sądu bez przeprowadzania rozprawy. Zdecydował je połączyć w jedno: czy do celów opodatkowania według obniżonej stawki VAT art. 98 ust. 2 dyrektywy VAT i pkt 1 i 12a załącznika III do tej dyrektywy w związku z art. 6 rozporządzenia wykonawczego nr 282/2011 należy interpretować w ten sposób, że różne rodzaje działalności polegającej na dostarczaniu dań gotowych do natychmiastowego spożycia w lokalach gastronomicznych szybkiej obsługi objęte są pojęciem „usług restauracyjnych i cateringowych”, czy też pojęciem „środków spożywczych”. Pierwsze podlegały w Polsce opodatkowaniu 8% stawką VAT, drugie z kolei 5%.

Zgodnie z art. 6 ust. 1 i 2 rozporządzenia wykonawczego nr 282/2011 usługi restauracyjne i cateringowe oznaczają usługi polegające na dostarczaniu gotowej lub niegotowej żywności lub/i napojów przeznaczonych do spożycia przez ludzi wraz z odpowiednimi usługami wspomagającymi, pozwalającymi na ich natychmiastowe spożycie. Dostarczanie żywności i/lub napojów stanowi jedynie element większej całości, w której muszą przeważać usługi. Usługi restauracyjne polegają na świadczeniu takich usług w lokalu należącym do usługodawcy, podczas gdy usługi cateringowe polegają na świadczeniu takich usług poza lokalem usługodawcy. Za usługi cateringowe i restauracyjne nie uznaje się dostawy gotowej lub niegotowej żywności i/lub napojów wraz z ich transportem lub bez niego, jeśli nie towarzyszą im żadne inne usługi wspomagające.

Decydująca jest realizacja usług wspomagających towarzyszących dostarczeniu żywności

W opinii rzecznika generalnego TSUE Jeana Richarda De La Toura brzmienie dwóch pierwszych zdań oraz zdania ostatniego ww. przepisu prowadzi do uznania, że usług restauracyjnych i cateringowych nie charakteryzuje sposób przygotowania żywności, lecz realizacja usług wspomagających, towarzyszących dostarczaniu tej żywności. A te wspomagające usługi muszą mieć dodatkowo charakter wystarczający i przeważający w celu zapewnienia natychmiastowego spożycia gotowej żywności. W przeciwnym razie dostarczanie żywności należy traktować jako dostawę towarów, a konkretnie „środków spożywczych”. Zdanie trzecie powyższej regulacji stanowi natomiast, że jedynie miejsce świadczenia usług towarzyszących dostarczaniu żywności pozwala odróżnić usługi restauracyjne od usług cateringowych.

W oparciu o wyrok TSUE Faaborg Gelting Linien z 2 maja 1996 r. oraz doprecyzowujący jego zakres wyrok Bog i in. z 10 marca 2011 r. rzecznik TSUE stwierdził, że o kwalifikacji, czy w danym przypadku mamy do czynienia ze świadczeniem usług restauracyjnych i/lub cateringowych, decyduje ustalenie dominującej roli ww. usług wspomagających, oferowanych przez pracowników odpowiedzialnych za zapewnianie usług organizujących bezpośrednie spożycie podawanej żywności.

„…jestem zdania, że w większości przypadków fakt, iż żywność jest podawana w miejscu znajdującym się pod kontrolą podatnika, w którym zasoby rzeczowe i ludzkie są zgromadzone i wykorzystywane w celu zapewnienia konsumentowi komfortu (np. za pomocą stołów i krzeseł) i bezpieczeństwa (w szczególności higieny wyposażenia), pozwala rozróżnić świadczenie usług od dostawy towarów” (opinia z 12 listopada 2020 r. w sprawie C 703/19).

Ostatecznie to klient decyduje, czy skorzysta z usługi restauracyjnej, czy nie

Rzecznik dodał, że powyższe należy jednak połączyć z decyzją konsumenta o skorzystaniu lub nie z usług wspomagających. A więc, czy zdecyduje on o natychmiastowym spożyciu podanych mu posiłków wewnątrz, czy spożyciu ich na zewnątrz obiektów usługodawcy. Bo jeśli zdecyduje o wyborze drugiej opcji, wówczas samo udostępnianie materiałowej i osobowej infrastruktury nie jest wystarczające do uznania dokonanej przez przedsiębiorcę czynności za świadczenie usług restauracyjnych czy cateringowych.

W odpowiedzi na zadane przez NSA pytanie rzecznik TSUE stwierdził, że unijne przepisy w zakresie możliwości stosowania obniżonych stawek VAT 8% lub 5% należy interpretować tak, że:
„…pojęcie „usług restauracyjnych i cateringowych” obejmuje dostarczanie żywności w miejscu znajdującym się pod kontrolą podatnika, w którym zasoby rzeczowe i ludzkie są zgromadzone i wykorzystywane w celu zapewnienia jakości obsługi konsumenta, która jest wystarczająca do zagwarantowania komfortu i bezpieczeństwa natychmiastowego spożycia tej żywności na miejscu. (…) pojęcie „środków spożywczych” obejmuje dostarczanie żywności celem jej natychmiastowego spożycia poza udostępnionym przez podatnika miejscem zapewniającym usługi wspomagające umożliwiające spożycie tej żywności na miejscu” (opinia z 12 listopada 2020 r. w sprawie C 703/19).

Zatem, jeśli klient weźmie zakupione w lokalu danie na wynos i nie spożyje go przy wykorzystaniu infrastruktury udostępnionej przez ten lokal, to nie będzie to stanowić usługi restauracyjnej, a dostawę środków spożywczych.

Aby nie było niejasności, polski fiskus po prostu podciągnął wszystko pod jedną, wyższą stawkę VAT

Powyższe rozstrzygnięcie TSUE może pomóc przedsiębiorcom z branży gastronomicznej, których dostawy towarów, gotowych dań na wynos, rozumianych przez regulacje unijne jako dostawy środków spożywczych, fiskus opodatkowywał wyższą, 8% stawką VAT przeznaczoną dla usług restauracyjnych lub cateringowych. Audyt prawny dokonanych w tym zakresie rozliczeń opłaca się im jednak przeprowadzić tylko wstecz od 30 czerwca 2020 r. Z dniem 1 lipca 2020 r. zaczął bowiem obowiązywać wprowadzony Ustawą z dnia 9 sierpnia 2019 r. o zmianie ustawy o podatku od towarów i usług oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. z 2019 r. poz. 1751) przepis art. 41 ust. 12f ustawy o VAT, zgodnie z którym 8% stawkę VAT stosuje się, poza kilkoma wyjątkami, do dostawy towarów i świadczenia usług klasyfikowanych według Polskiej Klasyfikacji Wyrobów i Usług w grupowaniu „usługi związane z wyżywieniem” (PKWiU 56). Ale wydana opinia TSUE może również okazać się istotną wskazówką dla firm w celu właściwej interpretacji obecnych, zmienionych przepisów dotyczących opodatkowania VAT.