Biała lista VAT: klauzule umowne sprzeczne z prawem

Przeczytaj także: Biała lista podatników VAT a rachunki bankowe w umowach

W art. 117ba ordynacji podatkowej ustawodawca wprowadza solidarną odpowiedzialność podmiotu opłacającego fakturę za podatek VAT, który powinien odprowadzić wystawca faktury, o ile płatność nie została dokonana na rachunek bankowy znajdujący się w wykazie podatników VAT. Przepis art. 117ba ordynacji podatkowej przewiduje kilka wyjątków od tej zasady, które wyjaśnia radca prawny Jakub Kowalski, wspólnik w MGM Kancelarii Radców Prawnych Mirosławski Galos Mozes w Sosnowcu. Ekspert wskazuje także jak można, a jak nie należy w związku z omawianymi przepisami, formułować klauzule umowne.

Art. 117ba ordynacji podatkowej przewiduje odstępstwa od zasady solidarnej odpowiedzialności podatnika , w tym dwa o charakterze ogólnym. Pozwalają one uniknąć solidarnej odpowiedzialności poprzez płatność w mechanizmie podzielonej płatności lub przez złożenie zawiadomienia o dokonaniu płatności na rachunek spoza „białej listy podatników VAT” do właściwego (dla wystawcy zbywcy) naczelnika urzędu skarbowego. Warto zaznaczyć, ze termin ten został przedłużony do 14 dni na czas trwania stanu epidemii lub stanu zagrożenia epidemicznego na mocy 15zzn ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych.

Biała lista podatników VAT i klauzule umowne o charakterze informacyjnym

Wejście w życie art. 117ba ordynacji podatkowej wywołało powszechną reakcję w obrocie gospodarczym w postaci umieszczania w umowach licznych klauzul, które zawierają oświadczenie podmiotu, który ma otrzymać płatność, że jego rachunek znajduje się na „białej liście podatników VAT” oraz że zobowiązuje się ten stan utrzymać a o jego zmianie niezwłocznie zawiadomić. Tego rodzaju postanowienia umowne nie tylko są zrozumiałe ale i nie budzą żadnych wątpliwości w kontekście dopuszczalności ich stosowania.

Bardzo często jednak powyższym klauzulom towarzyszą inne, które – co najmniej w niektórych sytuacjach – mogą zostać uznane za bezwzględnie nieważne. Sprowadzają się one do przyznania dłużnikowi prawa do wstrzymania się z płatnością w przypadku, gdyby rachunek wierzyciela nie znajdował się na „białej liście podatników VAT”.

Brak rachunku wierzyciela w rejestrze podatników VAT

Jednocześnie warto mieć na uwadze, że prawodawca, nowelizując ordynację podatkową (wprowadzając omawiany art. 117ba) nie dokonał równolegle zmiany w ustawie z dnia 8 marca 2013 r. o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych.

Zgodnie z ustawą o przeciwdziałaniu nadmiernym opóźnieniom w transakcjach handlowych, strony mają ograniczoną swobodę ustalania terminu płatności. Zgodne z tą umową maksymalny termin płatności wynosi 60 dni liczonych od „dnia doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi”. Jednocześnie (w art. 7 ust. 2 ustawy) przewidziano możliwość wyraźnego ustalenia odmiennego terminu, pod warunkiem, że nie jest to rażąco nieuczciwe wobec wierzyciela. Dodatkowo takie ustalenie dłuższego terminu jest bezwzględnie niedopuszczalne jeżeli dłużnikiem jest duży przedsiębiorca a wierzycielem mikroprzedsiębiorca, mały przedsiębiorca albo średni przedsiębiorca (art. 7 ust. 2a ustawy).

Niezależnie od braku obowiązku wykazywania rażącej nieuczciwości wobec wierzyciela, zwrócić należy uwagę na dwa argumenty, które skrajnie utrudniają zakwestionowanie dopuszczalnego charakteru omawianych postanowień. Po pierwsze, stan w którym rachunek bankowy wierzyciela nie figuruje na „białej liście podatników VAT”, nie musi się w ogóle wiązać z jakąkolwiek szkodą po stronie dłużnika (wystarczy by zastosował mechanizm podzielonej płatności lub dokonał zgłoszenia do odpowiedniego organu skarbowego). Po drugie, nawet gdyby jakakolwiek szkoda po stronie dłużnika nastąpiła to może dochodzić jej od wierzyciela na zasadach ogólnych lub też na podstawie odpowiedniej klauzuli umownej, przewidującej odszkodowanie dla dłużnika w razie gdyby poniósł jakiekolwiek szkody w związku z dokonaniem płatności na rachunek spoza „białej listy podatników VAT”.

Wskazać w tym miejscu należy, że sankcją za naruszenie terminów wynikających z art. 7 ust. 2 i 2a ustawy jest (zgodnie z jej art. 13 ust. 2) zastosowanie terminu 60 dni.

Klauzule umowne dotyczące terminu zapłaty

W razie sformułowania klauzuli umownej w sposób, który nie przewiduje zmiany terminu płatności, ale prawo do wstrzymania się ze świadczeniem pieniężnym to tego rodzaju postanowienie może zostać uznane za zmierzające do obejścia ustawy. Umożliwia ono bowiem wstrzymanie się z zapłatą (bezterminowo i bez jakichkolwiek konsekwencji) wyłącznie z tego powodu, że rachunek wierzyciela nie figuruje na „białej liście podatników VAT” (co – jak wyżej wskazano nie musi nieść dla dłużnika żadnych negatywnych konsekwencji). W przypadku postanowień umownych mających na celu obejście ustawy, sankcją jest ich nieważność na podstawie art. 7 ust. 4 w zw. z ust. 3 ustawy. W takim przypadku, klauzula umowna umożliwiająca wstrzymanie się z zapłatą jako nieważna nie mogłaby stanowić podstawy do odmowy spełnienia świadczenia w terminie przez strony umówionym.

Reasumując, wszelkie postanowienia umowne, które przewidują możliwość wstrzymania się z płatnością faktury w przypadku braku rachunku wierzyciela na „białej liście podatników VAT” powinny respektować maksymalny termin płatności, wynoszący co do zasady 60 dni i nie powinny umożliwiać przekroczenia tego terminu. Klauzule takie – jeżeli w ogóle miałyby być stosowane (co jak wyżej wskazano nie jest niezbędne dla ochrony interesów dłużnika) – powinny wyraźnie wskazywać, że prawo do wstrzymania się z zapłatą faktury istnieje nie dłużej niż przez 60 dni od dnia doręczenia dłużnikowi faktury lub rachunku, potwierdzających dostawę towaru lub wykonanie usługi.

MGM Kancelaria Radców Prawnych Mirosławski Galos Mozes sp. j. z siedzibą w Sosnowcu