Przedawnienie zobowiązania a przychód podatkowy

Przeczytaj także: Podatek od spadków i darowizn też się przedawnia

Jakie wątpliwości wyjaśnił organ podatkowy?

W dniu 14.02.2003 r. wnioskodawca zawarł z bankiem umowę o korzystanie z karty kredytowej uprawniającą do dokonywania transakcji w ramach przyznanego limitu kredytowego w wysokości 15.000 zł. Wykorzystał z tego limitu kwotę 8.902,74 zł należności głównej plus odsetki za zwłokę. Zainteresowany nie pamięta, kiedy dokładnie powstało to zadłużenie, jednakże zaprzestał on spłacać kwot określonych w umowie najpóźniej w 2005 r.

Bank sprzedał dług firmie windykacyjnej w dniu 19.07.2006 r., która następnie dług sprzedała kolejnej firmie 15.02.2010 r. Ostatni wierzyciel wystąpił na drogę postępowania sądowego o zapłatę długu w dniu 2.10.2017 r. Z uwagi jednak na powołanie się przez wnioskodawcę na przedawnienie roszczenia o zapłatę, postępowanie zostało umorzone.

Ostatni wierzyciel sporządził na początku 2020 r. wnioskodawcy PIT-11 wskazując w nim przychód z innych źródeł z tytułu przedawnienia roszczenia w kwocie 14.445,97 zł. Wnioskodawca zadał pytanie czy podatek faktycznie musi z tego tytułu rozliczyć, gdy przedawnienie nastąpiło już w roku 2007? W przedmiotowej sprawie organ podatkowy zajął następujące stanowisko:

„(…) Zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2019 r., poz. 1387, z późn. zm.), opodatkowaniu podatkiem dochodowym podlegają wszelkiego rodzaju dochody, z wyjątkiem dochodów wymienionych w art. 21, 52, 52a i 52c oraz dochodów, od których na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej zaniechano poboru podatku.

Kliknij, aby powiekszyć

fot. fox17 - Fotolia

Kiedy podatek od przedawnionych długów bankowych?

Swoje zobowiązania należy regulować, a wierzyciel ma prawo ich dochodzić. Prawo takie jednak przysługuje mu w określonym czasie, po upływie którego następuje przedawnienie prawa do wymagania spełnienia świadczenia. Po tym czasie dłużnik już nie musi regulować tego zobowiązania, ale staje się ono jego przychodem podatkowym.

Dochodem ze źródła przychodów, jeżeli przepisy art. 23o, art. 23u, art. 24-24b, art. 24c, art. 24e, art. 30ca, art. 30da oraz art. 30f nie stanowią inaczej, jest nadwyżka sumy przychodów z tego źródła nad kosztami ich uzyskania osiągnięta w roku podatkowym. Jeżeli koszty uzyskania przekraczają sumę przychodów, różnica jest stratą ze źródła przychodów (art. 9 ust. 2 ww. ustawy).

O uzyskaniu przychodu w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym do osób fizycznych można więc mówić w każdej sytuacji, gdy podatnik na skutek otrzymania określonych wartości majątkowych (środków pieniężnych, świadczeń w naturze, czy też innych nieodpłatnych świadczeń), jak również na skutek określonego zdarzenia powodującego zmniejszenie jego zobowiązań wobec innych podmiotów, uzyskuje określone przysporzenie majątkowe.

Źródłem przychodów w podatku dochodowym od osób fizycznych, są między innymi inne źródła, o których mowa w art. 10 ust. 1 pkt 9 cytowanej ustawy.

W myśl art. 20 ust. 1 omawianej ustawy, w brzmieniu obowiązującym w 2007 r., za przychody z innych źródeł, o których mowa w art. 10 ust. 1 pkt 9, uważa się w szczególności: kwoty wypłacone po śmierci członka otwartego funduszu emerytalnego wskazanej przez niego osobie lub członkowi jego najbliższej rodziny, w rozumieniu przepisów o organizacji i funkcjonowaniu funduszy emerytalnych, zasiłki pieniężne z ubezpieczenia społecznego, alimenty, stypendia, dotacje (subwencje) inne niż wymienione w art. 14, dopłaty, nagrody i inne nieodpłatne świadczenia nienależące do przychodów określonych w art. 12-14 i 17 oraz przychody nieznajdujące pokrycia w ujawnionych źródłach.

Zwrot w „szczególności” dowodzi, że definicja przychodów z innych źródeł ma charakter otwarty i nie ma przeszkód, aby do tej kategorii zaliczyć również przychody inne niż wymienione wprost w przepisie art. 20 ust. 1 powołanej ustawy.

Na podstawie art. 42a ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, w brzmieniu obowiązującym w 2008 r., osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą, osoby prawne i ich jednostki organizacyjne oraz jednostki organizacyjne niemające osobowości prawnej, które dokonują wypłaty należności lub świadczeń, o których mowa w art. 20 ust. 1, z wyjątkiem dochodów (przychodów) wymienionych w art. 21, art. 52 i art. 52a oraz dochodów, od których na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej zaniechano poboru podatku, od których nie są obowiązane pobierać zaliczki na podatek lub zryczałtowanego podatku dochodowego, są obowiązane sporządzić informację według ustalonego wzoru o wysokości przychodów i w terminie do końca lutego następnego roku podatkowego przekazać podatnikowi oraz urzędowi skarbowemu, którym kieruje naczelnik urzędu skarbowego właściwy według miejsca zamieszkania podatnika, a w przypadku podatników, o których mowa w art. 3 ust. 2a, urzędowi skarbowemu, którym kieruje naczelnik urzędu skarbowego właściwy w sprawach opodatkowania osób zagranicznych.

Na tle przedstawionego opisu sprawy Wnioskodawca powziął wątpliwość, czy ciąży na nim obowiązek uwzględnienia przychodu z tytułu przedawnionego roszczenia w zeznaniu podatkowym (w tym również poprzez korektę złożonego zeznania), obliczenia dochodu i zapłaty należnego podatku dochodowego.

Instytucja przedawnienia uregulowana została w art. 117-125 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2019 r., poz. 1145, z późn. zm.).

Zgodnie z art. 117 § 1 ww. ustawy, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu.

Przy czym, w myśl art. 117 § 2 cytowanej ustawy, po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednakże zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne.

Przedawnienie zobowiązania jest zdarzeniem prawnym, powodującym określone skutki w zakresie możliwości dochodzenia zobowiązań.

W świetle powyższego zobowiązanie przedawnione przekształca się w tzw. zobowiązanie naturalne. Nie może ono być wyegzekwowane pod przymusem, ani też zasądzone przez sąd powszechny, jeżeli dłużnik powoła się na upływ terminu przedawnienia.

Niemniej jednak, w sytuacji gdy występuje niemożność przymusowego wyegzekwowania zobowiązania, mimo braku jego faktycznego wykonania, dłużnik uzyskuje pewną korzyść majątkową, przejawiającą się w tym, że nie musi realnie wykonać zobowiązania. Zasadnicze znaczenie ma bowiem, że w następstwie przedawnienia dłużnik zostaje zwolniony z obowiązku spłaty zadłużenia (ustaje obowiązek spełnienia świadczenia). Skutki finansowe przedawnienia zobowiązania z tytułu wierzytelności są zatem takie same, jak przy ich umorzeniu. Kredytobiorca kosztem wierzyciela osiąga realne przysporzenie majątkowe.

Przychód podatkowy z tytułu przedawnionego zobowiązania powstaje w momencie upływu terminu przedawnienia.

Stosownie do art. 118 omawianej ustawy, jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi sześć lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata. Jednakże koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata.

W wyniku przedawnienia się roszczenia banku o spłatę wierzytelności dłużnika wobec banku, po stronie dłużnika będącego osobą fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej, powstanie przychód podlegający opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych. Dłużnik, powołując się bowiem na przedawnienie zobowiązania z tytułu wierzytelności, odmawia jego spłacenia, wówczas osiąga realne przysporzenie majątkowe, które – jako przychód z innych źródeł, o którym mowa w art. 20 ust. 1 powołanej ustawy – podlega opodatkowaniu.

W konsekwencji, stosownie do postanowień zacytowanego powyżej art. 42a ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, na podatniku – podmiocie będącym wierzycielem, w dacie przedawnienia zobowiązania, tj. w 2007 r. ciążył obowiązek sporządzenia dłużnikowi (tu: Wnioskodawcy) informacji PIT-8C, w której jako przychód z innych źródeł zobowiązany był wykazać wartość przedawnionego zobowiązania (należność główną oraz odsetki umowne wymagane na dzień przedawnienia), którego dłużnik odmawia spłacenia, za rok podatkowy w którym nastąpiło przedawnienie.

Należy wskazać, że zarówno kwestie powstania zobowiązania podatkowego, jak i jego przedawnienia są uregulowane w przepisach ustawy Ordynacja podatkowa.

Natomiast definicja zobowiązania podatkowego jest zawarta w art. 5 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa (Dz. U. z 2020 r., poz. 1325), w myśl której zobowiązaniem podatkowym jest wynikające z obowiązku podatkowego zobowiązanie podatnika do zapłacenia na rzecz Skarbu Państwa, województwa, powiatu albo gminy podatku w wysokości, w terminie oraz w miejscu określonych w przepisach prawa podatkowego.

Stosownie do postanowień art. 21 § 1 pkt 1 ww. ustawy, zobowiązanie podatkowe powstaje z dniem zaistnienia zdarzenia, z którym ustawa podatkowa wiąże powstanie takiego zobowiązania.

Z kolei art. 59 § 1 pkt 9 cytowanej ustawy stanowi, że zobowiązanie podatkowe wygasa w całości lub części wskutek przedawnienia.

Zgodnie natomiast z art. 70 § 1 omawianej ustawy, zobowiązanie podatkowe przedawnia się z upływem 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku.

Stosownie do art. 12 § 4 powołanej ustawy, terminy określone w latach kończą się z upływem tego dnia w ostatnim roku, który odpowiada początkowemu dniowi terminu, a gdyby takiego dnia w ostatnim roku nie było – w dniu, który poprzedzałby bezpośrednio ten dzień.

Istotą przedawnienia uregulowanego w art. 70 Ordynacji podatkowej jest to, że na skutek upływu czasu zobowiązanie podatkowe wygasa z mocy prawa, zobowiązanie podatkowe bowiem przestaje istnieć.

Przedawnienie zobowiązań podatkowych dotyczy zatem wszystkich zobowiązań, bez względu na sposób ich powstania. Przedawnieniu podlegają zarówno zobowiązania powstałe po doręczeniu decyzji ustalającej, jak i zobowiązania powstające z mocy prawa.

W komentowanym przepisie art. 70 § 1 Ordynacji podatkowej określony jest jeden termin przedawnienia – wynoszący 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku. Termin ten nie może być ani odroczony (art. 48 Ordynacji podatkowej) przez organ podatkowy, ani też przedłużony przez Ministra Finansów (art. 50 Ordynacji podatkowej).

W związku z powyższym należy przyjąć tezę, że jeżeli przedawnia się zobowiązanie podatkowe, to wraz z nim przedawnieniu ulegają także inne elementy danego stosunku prawno-podatkowego.

Zgodnie z art. 81 § 1 ustawy Ordynacja podatkowa, jeżeli odrębne przepisy nie stanowią inaczej, podatnicy, płatnicy i inkasenci mogą skorygować uprzednio złożoną deklarację. Stosownie do § 2 tego artykułu, skorygowanie deklaracji następuje przez złożenie korygującej deklaracji.

Przepisy ustawy Ordynacja podatkowa nie określają szczególnych terminów, w których przysługuje powyższe uprawnienie. Należy więc powiązać tę możliwość z zobowiązaniem podatkowym, którego deklaracja (zeznanie) dotyczy. Prawo do korekty deklaracji (zeznania) istnieje tak długo, jak długo istnieje zobowiązanie podatkowe, czyli 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym upłynął termin płatności podatku (art. 70 § 1 ustawy Ordynacja podatkowa), o ile nie zachodzą przesłanki powodujące zawieszenie lub przerwanie terminu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Korekta zeznania rocznego może być więc dokonana do czasu przedawnienia zobowiązania podatkowego. Jeżeli więc termin na rozliczenie przychodów za 2007 r. upłynął z dniem 30 kwietnia 2008 r., korektę zeznania za 2007 r. można było składać do końca 2013 r.

W konsekwencji Wnioskodawca nie ma podstaw do złożenia korekty rocznego rozliczenia podatkowego za 2007 r. w związku z tym na Wnioskodawcy nie ciąży aktualnie obowiązek uwzględnienia przychodu z tytułu przedawnionego roszczenia w zeznaniu podatkowym (w tym również poprzez korektę złożonego już zeznania), obliczenia dochodu i zapłaty należnego podatku dochodowego. (…)”

Pełną treść interpretacji można przeczytać na stronie Ministerstwa Finansów