Odszkodowanie za uszkodzone mienie nie jest kosztem podatkowym

Przeczytaj także: Kara za (niezawinione) zerwanie umowy nie jest kosztem podatkowym

Jakie wątpliwości wyjaśnił organ podatkowy?

Wnioskodawca jest wspólnikiem spółki cywilnej (posiada w niej 50% udziałów), która świadczy usługi spawalniczo-montażowe w Polsce oraz Niemczech. Na potrzeby realizacji kontraktu w Niemczech spółka korzysta z usług podwykonawców. W ramach zawartych umów spółka zapewnia podwykonawcom, świadczącym dla niej usługi za granicą, noclegi w hotelach czy kwaterach prywatnych, bursach. Koszty tych noclegów są dokumentowane fakturami wystawionymi na spółkę. Noclegi mają charakter zbiorowy – w jednym pokoju przebywa więcej niż jedna osoba.

Zgodnie z zawartymi umowami spółka nie obciąża podwykonawców kosztami zakupionych noclegów. Ponoszone koszty noclegów są jednak uwzględniane przy określaniu stawki za jedną roboczogodzinę podwykonawcy.

Ponadto spółka ponosi koszty uszkodzenia sprzętu lub materiałów należących do Głównego Odbiorcy usług przez podwykonawców. Zostaje ona obciążona fakturą za powyższe. Następnie spółka wystawia noty obciążeniowe na podwykonawców, którzy dokonali tych uszkodzeń.

Wnioskodawca zadał pytanie, czy do kosztów podatkowych może zaliczyć zarówno wydatki na noclegi podwykonawców jak i koszty związane z regulowaniem obciążeń za uszkodzony sprzęt i materiały przez podwykonawców należące do Głównego Inwestora? W przedmiotowej sprawie organ podatkowy zajął następujące stanowisko:

„(…) Zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2019 r., poz. 1387, z późn. zm.), opodatkowaniu podatkiem dochodowym podlegają wszelkiego rodzaju dochody, z wyjątkiem dochodów wymienionych w art. 21, 52, 52a i 52c oraz dochodów, od których na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej zaniechano poboru podatku.

Stosownie do treści art. 10 ust. 1 pkt 3 ww. ustawy, źródłem przychodów jest pozarolnicza działalność gospodarcza.

W myśl art. 5a pkt 6 ww. ustawy, ilekroć w ustawie jest mowa o działalności gospodarczej albo pozarolniczej działalności gospodarczej oznacza to działalność zarobkową:

a. wytwórczą, budowlaną, handlową, usługową,
b. polegającą na poszukiwaniu, rozpoznawaniu i wydobywaniu kopalin ze złóż,
c. polegającą na wykorzystywaniu rzeczy oraz wartości niematerialnych i prawnych
- prowadzoną we własnym imieniu bez względu na jej rezultat, w sposób zorganizowany i ciągły, z której uzyskane przychody nie są zaliczane do innych przychodów ze źródeł wymienionych w art. 10 ust. 1 pkt 1, 2 i 4-9.

Ponadto, w świetle art. 5b ust. 1 ww. ustawy, za pozarolniczą działalność gospodarczą nie uznaje się czynności, jeżeli łącznie spełnione są następujące warunki:
1. odpowiedzialność wobec osób trzecich za rezultat tych czynności oraz ich wykonywanie, z wyłączeniem odpowiedzialności za popełnienie czynów niedozwolonych, ponosi zlecający wykonanie tych czynności;
2. są one wykonywane pod kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonych przez zlecającego te czynności;
3. wykonujący te czynności nie ponosi ryzyka gospodarczego związanego z prowadzoną działalnością.

Zgodnie z art. 5b ust. 2 ww. ustawy, jeżeli pozarolniczą działalność gospodarczą prowadzi spółka niebędąca osobą prawną, przychody wspólnika z udziału w takiej spółce, określone na podstawie art. 8 ust. 1, uznaje się za przychody ze źródła, o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 3.

Zgodnie z art. 8 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, przychody z udziału w spółce niebędącej osobą prawną, ze wspólnej własności, wspólnego przedsięwzięcia, wspólnego posiadania lub wspólnego użytkowania rzeczy lub praw majątkowych u każdego podatnika określa się proporcjonalnie do jego prawa do udziału w zysku (udziału) oraz, z zastrzeżeniem ust. 1a, łączy się z pozostałymi przychodami ze źródeł, z których dochód podlega opodatkowaniu według skali, o której mowa w art. 27 ust. 1. W przypadku braku przeciwnego dowodu przyjmuje się, że prawa do udziału w zysku (udziału) są równe.

Zasady wyrażone w ust. 1 stosuje się odpowiednio do rozliczania kosztów uzyskania przychodów, wydatków niestanowiących kosztów uzyskania przychodów i strat (art. 8 ust. 2 pkt 1 ww. ustawy).

Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych, w art. 22 precyzuje zasady zaliczania poniesionych wydatków do kosztów uzyskania przychodów.

Zgodnie z treścią art. 22 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 23.

Powyższa definicja ma charakter ogólny. Z tego względu każdorazowy wydatek poniesiony przez podatnika powinien podlegać indywidualnej analizie w celu dokonania jego kwalifikacji prawnej. Wyjątkiem jest jedynie sytuacja, gdy ustawa wyraźnie wskazuje jego przynależność do kategorii kosztów uzyskania przychodów lub wyłącza możliwość zaliczenia go do tego rodzaju kosztów. W pozostałych przypadkach należy natomiast zbadać istnienie związku przyczynowego pomiędzy poniesieniem kosztu a powstaniem przychodu lub realną szansą powstania przychodów podatkowych, bądź też zachowaniem albo zabezpieczeniem źródła ich uzyskiwania.

O tym, co jest celowe i potrzebne w prowadzonej działalności gospodarczej, decyduje podmiot prowadzący tę działalność, lecz należy zauważyć, że nie każdy wydatek ponoszony w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą stanowić może koszt uzyskania przychodu i jako taki podlegać odliczeniu od postawy opodatkowania. Takimi kosztami bowiem nie mogą być – co do zasady – wydatki enumeratywnie wymienione w art. 23 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.

W świetle powyższego uznać więc należy, że aby wydatek poniesiony przez podatnika stanowił dla niego koszt uzyskania przychodu, muszą być spełnione następujące warunki:
 został poniesiony przez podatnika, tj. w ostatecznym rozrachunku musi on zostać pokryty z zasobów majątkowych podatnika (nie stanowią kosztu uzyskania przychodu podatnika wydatki, które zostały poniesione na działalność podatnika przez osoby inne niż podatnik),
 jest definitywny (rzeczywisty), tj. wartość poniesionego wydatku nie została podatnikowi w jakikolwiek sposób zwrócona,
 pozostaje w związku z prowadzoną przez podatnika działalnością gospodarczą,
 poniesiony został w celu uzyskania, zachowania lub zabezpieczenia przychodów lub może mieć wpływ na wielkość osiągniętych przychodów,
 został właściwie udokumentowany,
 nie może znajdować się w grupie wydatków, których zgodnie z art. 23 ust. 1 cyt. ustawy nie uważa się za koszty uzyskania przychodów.

Powyższe oznacza, że wszystkie poniesione wydatki, po wyłączeniu kosztów wymienionych w przywołanym art. 23 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, mogą stanowić koszty uzyskania przychodów, o ile pozostają w związku przyczynowo-skutkowym z osiągniętymi przychodami, bądź służą zachowaniu albo zabezpieczeniu funkcjonowania źródła przychodów.

Art. 23 ust. 1 ww. ustawy zawiera enumeratywną listę wyłączeń z kosztów uzyskania przychodów, co oznacza, że każdy koszt dający się zakwalifikować do którejkolwiek z pozycji wymienionej na tej liście nie będzie mógł być zaliczony do kosztów uzyskania przychodów, nawet, jeśli był poniesiony w celu osiągnięcia przychodów. Jednocześnie należy zauważyć, że samo wyliczenie kosztów, których nie uważa się za koszty uzyskania przychodów, nie stwarza domniemania, że wszelkie pozostałe koszty, które nie są zamieszczone w art. 23 cyt. ustawy, zostaną ex lege uznane za koszty podlegające odliczeniu.

Z przestawionego we wniosku zdarzenia przyszłego wynika, że Spółka świadczy usługi spawalniczo-montażowe na terenie Polski i Niemiec. W związku ze świadczeniem usług spawalniczych na terenie Niemiec, Spółka zawarła umowy o stałą współpracę z firmami podwykonawczymi, a w celu przyspieszenia realizacji świadczonych usług za granicą zapewnia swoim podwykonawcom noclegi w hotelach oraz w kwaterach prywatnych. Koszty noclegów nie są refakturowane na podwykonawców Spółki.

Wydatki poniesione na noclegi na rzecz podwykonawców Spółki, nie zostały wprost wyłączone z kosztów na podstawie art. 23 ww. ustawy. Z przedstawionych informacji wynika, że Spółka zawiera umowy z podwykonawcami, w których zaznaczono, że koszty noclegów nie są refakturowane na podwykonawców Spółki. Natomiast stawki umów są różnicowane w zawieranych z podwykonawcami umowach, a koszty noclegów, są uwzględniane (mają wpływ) na ustalaną stawkę za jedną roboczogodzinę podwykonawcy.

Jednocześnie Wnioskodawca podkreśla, że taka organizacja pracy w powiązaniu z zapewnieniem zakwaterowania podwykonawców zapewnia firmie większą ich dyspozycyjność skutkując większą elastycznością w zakresie realizacji powierzonych zleceń.

Na mocy powołanej regulacji, podatnik ma prawo do odliczenia dla celów podatkowych wszelkich wydatków, pod warunkiem, że nie zostały one wymienione w art. 23 ust. 1 ww. ustawy oraz że wykaże ich związek z prowadzoną działalnością, a ich poniesienie ma lub może mieć wpływ na możliwość powstania przychodu. Przepis ten konstytuuje więc zasadę, stosownie do której, pomiędzy kosztem podatkowym oraz przychodami podatnika musi wystąpić związek przyczynowo-skutkowy. W przepisie tym ustawodawca określił katalog wydatków, które nawet pomimo poniesienia ich przez podatnika w celu osiągnięcia przychodów, w rozumieniu przepisów podatkowych, nie mogą być uznane za koszt uzyskania przychodów.

Zatem kosztami uzyskania przychodów są wszelkie racjonalne i gospodarczo uzasadnione wydatki związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, której celem jest osiągnięcie przychodów bądź zabezpieczenie i zachowanie źródła przychodów, z wyjątkiem wymienionych w art. 23 ust. 1 ww. ustawy.

Mając powyższe na względzie oraz przedstawiony opis okoliczności zdarzenia przyszłego, stwierdzić należy, że wydatki ponoszone przez Wnioskodawcę, czyli koszty związane z noclegami podwykonawców mogą stanowić koszty uzyskania przychodów. Tego rodzaju wydatki wiążą się co do zasady, z prowadzoną przez Niego działalnością gospodarczą i są ponoszone w celu zapewnienia funkcjonowania źródła przychodów.

Mając zatem na uwadze treść art. 22 ust. 1 i art. 23 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych stwierdzić należy, że ponoszone wydatki związane z noclegami podwykonawców mogą stanowić proporcjonalnie do posiadanego udziału w zyskach Spółki koszt uzyskania przychodu dla Wnioskodawcy.

Natomiast analizując możliwość zaliczenia w koszty uzyskania przychodów wydatków ponoszonych przez Wnioskodawcę z tytułu dokonanych przez podwykonawców uszkodzeń sprzętu lub materiałów należących do Głównego Odbiorcy usług wskazać należy, że Wnioskodawca ponosi odpowiedzialność za szkody związane z niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem umowy, jakie jego klientowi wyrządzili przy wykonywaniu umowy podwykonawcy – odpowiada za nie wobec swojego kontrahenta jak za własne działania i zaniechania (art. 474 kodeksu cywilnego).

Ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych nie definiuje pojęcia odszkodowanie, natomiast zgodnie ze Słownikiem języka polskiego, odszkodowanie to indemnizacja, naprawienie szkody, prawo, świadczenie należne poszkodowanemu od osoby ponoszącej odpowiedzialność za szkodę. Jak z powyższego wynika, odszkodowanie to wyrównanie powstałej szkody.

Wobec powyższego jeśli przy wykonywaniu umowy podwykonawcy wyrządzili szkodę Głównemu Odbiorcy usług, to Wnioskodawca będzie musiał zapłacić stosowne odszkodowanie, czyli ponieść wydatki, wyrównujące powstałe koszty uszkodzenia sprzętu lub materiałów przez podwykonawców.

W tym miejscu należy powołać przepis art. 23 ust. 1 pkt 19 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, zgodnie z którym nie uważa się za koszty uzyskania przychodów kar umownych i odszkodowań z tytułu wad dostarczonych towarów, wykonywanych robót i usług oraz zwłoki w dostarczeniu towaru wolnego od wad lub zwłoki w usunięciu wad towarów albo wykonywanych robót i usług.

Powyższy przepis wyklucza z kosztów uzyskania przychodów kary umowne i odszkodowania wyłącznie z tytułów w nim wymienionych.

W zawartym w art. 23 ust. 1 pkt 19 powołanej ustawy katalogu wydatków niezaliczanych do kosztów uzyskania przychodów, ustawodawca uwzględnił kary umowne i odszkodowania z tytułu:
 wad dostarczonych towarów,
 wad wykonanych robót,
 wad wykonanych usług,
 zwłoki w dostarczeniu towaru wolnego od wad,
 zwłoki w usunięciu wad towarów,
 zwłoki w usunięciu wad wykonanych usług.

Z treści wniosku wynika, że spółka cywilna, której Wnioskodawca jest wspólnikiem prowadzi działalność gospodarczą polegającą głównie na świadczeniu usług spawalniczo-montażowych, które wykonuje przy pomocy podwykonawców. W związku ze świadczeniem usług spawalniczo-montażowych dochodzi niekiedy do powstania szkód w materiale i sprzęcie powierzonym przez Głównego Odbiorcę usług, które powodują obowiązek wypłaty mu kosztów uszkodzenia sprzętu i materiałów, czyli wypłatę stosownego odszkodowania.

Przepis art. 23 ust. 1 pkt 19 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych odwołuje się do pojęć z zakresu prawa cywilnego (odszkodowanie, kara umowna, wada, zwłoka). Oznacza to, że wyjaśnienie ww. terminów cywilnoprawnych jest niezbędne do rekonstrukcji tej normy prawa podatkowego.

Odszkodowanie jest świadczeniem polegającym na naprawieniu szkody. Jako szkodę należy rozumieć uszczerbek, jakiego doznaje poszkodowany we wszelkiego rodzaju dobrach chronionych przez prawo. Szkoda może zostać wyrządzona niezależnie od istniejącego uprzednio między danymi osobami stosunku prawnego (szkoda z tytułu tzw. czynów niedozwolonych – ex delicto) bądź przez niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania przez dłużnika stosunku zobowiązaniowego (szkoda kontraktowa, ex contractu). Odszkodowanie zastępuje wówczas główne świadczenie dłużnika lub je uzupełnia (W. Czachórski, A. Brzozowski, M. Saijan, E. Skowrońska-Bocian, „Zobowiązania. Zarys wykładu”, wyd. 11, Warszawa 2009, str. 85).

Przepis art. 23 ust. 1 pkt 19 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych odnosi się do odszkodowań z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania przez dłużnika, a zatem świadczeń rekompensujących tzw. szkodę kontraktową. Dalsze rozważania odnoszą się zatem do odpowiedzialności za tego rodzaju szkodę.

Ogólne zasady odpowiedzialności dłużnika z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania zostały unormowane w księdze III Kodeksu cywilnego. Podstawowymi przepisami w tym zakresie są art. 471-473 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2019 r., poz. 1145).