Faktura i paragon fiskalny czyli sprzedaż na rzecz rolników

Przeczytaj także: Sprzedaż zboża dla rolnika ryczałtowego w podatku VAT

Paragony

Faktura czy paragon? – takie pytanie bardzo często słyszymy z ust sprzedawcy w sklepie. W domyśle fakturę biorą przedsiębiorcy a paragony osoby fizyczne nieprowadzące działalności gospodarczej. W przypadku tych pierwszych wystawienie faktury jest obowiązkowe – zaś w przypadku tych drugich – wystawienie paragonu – oczywiście pod warunkiem, że sprzedawca ma obowiązek ewidencjonować sprzedaż na kasie fiskalnej.

Oczywiście występują tutaj pewne wyjątki i zwolnienia zarówno w ewidencjonowaniu sprzedaży na kasach rejestrujących jak i w przypadku wystawiania faktur. Nie będziemy się jednak nad nimi rozwodzić.

Idąc dalej sprzedaż dla podatników (a więc podmiotów prowadzących działalność gospodarczą w myśl ustawy o VAT) na kasie fiskalnej nie powinna być ewidencjonowana, tylko potwierdzana fakturami, zaś w przypadku osób prywatnych, paragon wystawia się zawsze, zaś fakturę dodatkowo na żądanie nabywcy – w takim przypadku wystawiony paragon dołącza się do egzemplarza faktury, który pozostaje u sprzedawcy. Dzięki takiemu rozwiązaniu nabywca ma tylko jeden dowód zakupu danego towaru czy usługi, a sprzedawca nie zapłaci podatku dwa razy za tę samą sprzedaż. Przy sprzedaży dla osób prywatnych wystawienie faktury jest jednak dodatkiem, a nie obligatoryjnym obowiązkiem nałożonym na sprzedawców.

I w taki sposób powyższa machina działa w zdecydowanej większości przypadków, ale nie wszystkich. Dlaczego?

Przeanalizujmy zapisy w zakresie stosowania kas fiskalnych (tylko ustawowe bez zwolnień z rozporządzeń) oraz w zakresie wystawiania faktur – skupiając się właśnie na grupie docelowej w postaci rolników.

I tak 111 ust. 1 ustawy o VAT mówi, że podatnicy dokonujący sprzedaży na rzecz osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej oraz rolników ryczałtowych są obowiązani prowadzić ewidencję sprzedaży przy zastosowaniu kas rejestrujących. Ustawodawca rozróżnia tutaj zatem dwie grupy podmiotów, którym paragony wystawiać trzeba: osoby fizyczne które nie prowadzą działalności gospodarczej oraz rolnicy ryczałtowi.

Dlaczego takie rozbicie? Rolnik na potrzeby VAT jest podatnikiem prowadzącym działalność gospodarczą. Wynika to wprost z art. 15 ust. 1 i 2 ustawy wskazujących, że podatnikami są m.in. osoby fizyczne prowadzące samodzielnie działalność gospodarczą, bez względu na jej cel i rezultat. Działalność gospodarcza obejmuje natomiast wszelką działalność producentów, handlowców lub usługodawców, w tym podmiotów pozyskujących zasoby naturalne oraz rolników, a także działalność osób wykonujących wolne zawody.

Każdy rolnik jest zatem podatnikiem VAT, co jednak nie oznacza że podatek ten musi rozliczać. Ustawodawca przewidział tutaj bowiem szczególne zwolnienie dla dostawy produktów rolnych pochodzących z własnej działalności rolniczej, dokonywanej przez rolnika ryczałtowego oraz świadczenia usług rolniczych przez rolnika ryczałtowego.

Działalność rolnicza obejmuje z jednej strony produkcję roślinną i zwierzęcą, z drugiej produkcję warzywniczą, gruntową, szklarniową, pod folią, owadów itd., a z trzeciej – świadczenie usług rolniczych (pełna definicja znajduje się w art. 5 pkt 15 ustawy o VAT).

Rolnikiem ryczałtowym jest natomiast rolnik dokonujący dostawy produktów rolnych pochodzących z własnej działalności rolniczej lub świadczący usługi rolnicze, korzystający ze zwolnienia od podatku na podstawie art. 43 ust. 1 pkt 3 ustawy o VAT, z wyjątkiem rolnika obowiązanego na podstawie odrębnych przepisów do prowadzenia ksiąg rachunkowych. Warto tutaj zauważyć, że ustawodawca nie wymaga tutaj posiadania gospodarstwa rolnego (którym jest takie gospodarstwo w rozumieniu przepisów rolnych).

Podsumowując powyższe rolnik, który dokonuje sprzedaży sowich płodów rolnych czy świadczy usługi rolnicze i z tego tytułu korzysta ze zwolnienia z VAT – jest rolnikiem ryczałtowym. Jego obowiązki w podatku VAT zostały ograniczone do absolutnego minimum. W szczególności rolnik taki nie wystawia faktur na swoją sprzedaż (te wystawia nabywca, gdy jest czynnym podatnikiem VAT), nie musi prowadzić ewidencji itd. Rolnik taki nie jest osobą fizyczną nieprowadzącą działalności gospodarczej, w związku z czym ustawodawca musiał go wymienić odrębnie w przepisach w zakresie kas fiskalnych, jeżeli chciał, aby sprzedaż na rzecz tych podmiotów była ewidencjonowana na urządzeniach fiskalnych.

I tak też się stało. Sprzedaż dla takich rolników musi być ewidencjonowana na kasie fiskalnej. Jeżeli zaś rolnik rozlicza VAT, sprzedaż na potrzeby prowadzonego przez niego gospodarstwa rolnego na kasie fiskalnej nie jest ewidencjonowana.

Faktury

A jak jest z fakturami? Tym dokumentom został poświęcony dział XI rozdział I ustawy o VAT (art. 106a i następne). W dużym skrócie zawarta w tych przepisach reguła ogólna mówi, że podatnik VAT, którego sprzedaż nie jest zwolniona z podatku (plus niektóre inne czynności opodatkowane, nad którymi nie będziemy się tutaj rozwodzić) jest obowiązany wystawić fakturę m.in. na swoją sprzedaż, a także dostawę towarów i świadczenie usług – które są dokonywane przez niego na rzecz innego podatnika podatku, podatku od wartości dodanej lub podatku o podobnym charakterze lub na rzecz osoby prawnej niebędącej podatnikiem.
W ten sposób należy też dokumentować otrzymane od powyższych podmiotów zaliczki.

Co w takim przypadku z rolnikami ryczałtowymi?
Jak już to wyżej wyjaśniliśmy, podmioty takie są podatnikami VAT, tyle tylko że korzystają ze zwolnienia od podatku. Zatem w przypadku sprzedaży towarów czy usług na potrzeby prowadzonej przez takiego rolnika ryczałtowego działalności rolniczej – należy ją udokumentować fakturą. Jednocześnie ustawodawca nie zwolnił takiego sprzedawcy z obowiązku ujęcia tej sprzedaży na kasie fiskalnej. W tym przypadku zatem mamy zarówno paragon z kasy fiskalnej jak i fakturę.

I tutaj powstaje kolejna wątpliwość – wydająca się wprawdzie kuriozalna, ale jednak. Mianowicie czy sprzedawca nie powinien pytać nabywcy czy aby ten nie jest rolnikiem ryczałtowym, a jeśli otrzyma odpowiedź twierdzącą – prosić o jego dane i wystawić fakturę (nawet gdy klient sobie tego nie życzy)? O ile w większości przypadków takie pytanie faktycznie można pominąć, tak w niektórych branżach nie jest już tak prosto. Chodzi oczywiście o firmy zajmujące się sprzedażą typowo na rzecz rolnictwa (np. pasz, materiału siewnego, środków ochrony roślin, czy nawet części do maszyn rolniczych). Trudno bowiem uznać zakup tony paszy dla tuczników za zakup prywatny. Co bowiem z tą paszą prywatnie może zrobić jej nabywca? Nic (kot jej nie tknie a rybki w akwarium mogą od niej zdechnąć) – służy ona bowiem jednemu celowi – produkcji trzody chlewnej, czyli działalności rolniczej. Ta sama sytuacja występuje w przypadku sprzedaży części do maszyn rolniczych, których nigdzie indziej nie można montować czy wszystkich innych towarów przypisanych właśnie branży rolniczej. Tutaj zatem sprzedawcy co do zasady zawsze powinni wystawiać nie tylko paragony ale także i faktury – nawet wbrew woli nabywcy. Jest to bowiem ich obowiązek, czyli wystawienie faktury na sprzedaż dla innego podatnika VAT (to nic, że ten korzysta ze zwolnienia przewidzianego dla rolnika ryczałtowego). Czy jest to absurdalne? – tak, ale niestety na taki sposób postępowania wskazują przepisy ustawy o VAT.

Krzysztof Skrzypek, doradca podatkowy nr wpisu 12 444