Należyta staranność w branży transportowej na gruncie podatku VAT

Przeczytaj także: Usługi transportowe w podatku VAT w 2014 r.

Czy kontrahent na pewno jest zagraniczny?

Z przepisów ustawy o podatku od towarów i usług wynika reguła ogólna, iż miejscem świadczenia usług jest miejsce, w którym usługobiorca ma swoją siedzibę działalności gospodarczej. Zatem, jeżeli zlecającym transport jest firma zagraniczna, to usługa powinna zostać opodatkowana w kraju kontrahenta, a nie w Polsce. Wobec instytucji odwrotnego obciążenia, która przerzuca obowiązek opodatkowania na zagranicznego kontrahenta, polski przedsiębiorca nie musi płacić VAT z tytułu świadczonej usługi.

W takim przypadku miejscem świadczenia usług, jest stałe miejsce prowadzenia działalności. Zgodnie z art. 11 ust. 1 rozporządzenia wykonawczego Rady (UE) Nr 282/2011 z dnia 15 marca 2011 r. ustanawiającego środki wykonawcze do dyrektywy 2006/112/WE w sprawie wspólnego systemu podatku od wartości dodanej, "stałe miejsce prowadzenia działalności gospodarczej" oznacza dowolne miejsce - inne niż miejsce siedziby działalności gospodarczej podatnika, które charakteryzuje się wystarczającą stałością oraz odpowiednią strukturą w zakresie zaplecza personalnego i technicznego, by umożliwić mu odbiór i wykorzystywanie usług świadczonych do własnych potrzeb tego stałego miejsca prowadzenia działalności gospodarczej.

Natomiast w odniesieniu do siedziby działalności gospodarczej, art. 10 ww. rozporządzenia stanowi, że "miejscem siedziby działalności gospodarczej podatnika" jest miejsce, w którym wykonywane są funkcje naczelnego zarządu przedsiębiorstwa, a w celu ustalenia tego miejsca, bierze się pod uwagę miejsce, w którym zapadają istotne decyzje dotyczące ogólnego zarządzania przedsiębiorstwem, adres zarejestrowanej siedziby przedsiębiorstwa, i miejsce posiedzeń zarządu przedsiębiorstwa. W przypadku, gdy te kryteria nie pozwalają z całkowitą pewnością określić miejsca siedziby działalności gospodarczej podatnika, decydującym kryterium jest miejsce, w którym zapadają istotne decyzje dotyczące ogólnego zarządzania przedsiębiorstwem.

Weryfikacja kontrahenta

Jak widać, o zagranicznym statusie przedsiębiorstwa kontrahenta wcale nie decydują formalne aspekty, jak miejsce siedziby i rejestracji spółki, lecz faktyczne okoliczności związane z prowadzeniem biznesu. Stąd polscy przedsiębiorcy powinni weryfikować każdorazowo przedsiębiorcę zagranicznego, czy aby na pewno jest podmiotem zagranicznym w pełnym tego słowa znaczeniu.

Sama okoliczność, że polski przewoźnik pozyska informację o siedzibie kontrahenta z systemu VIES i wysyła korespondencję na zagraniczny adres może nie być wystarczające, jak stwierdził Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi w wyroku z dnia 28 marca 2019 r., sygn. akt I SA/Łd 840/18.

Okoliczności towarzyszące transakcjom takie jak kontakt wyłącznie w języku polskim, brak jakiejkolwiek umowy, płatności w walucie polskiej z polskiego rachunku, używanie polskiego numeru telefonu lub adresu e-mail powinny wzbudzić znaczne wątpliwości co do rzeczywistego pochodzenia kontrahenta. Tego rodzaju wątpliwości powinny natomiast skłonić przedsiębiorcę do odstąpienia od realizacji usługi. Jeżeli bowiem organy podatkowe wykażą, że kontrahent dopuścił się oszustwa podatkowego, mogą zarzucić brak należytej staranności w wyborze kontrahenta, a następnie zakwestionować dokonane rozliczenia i opodatkować je według zasady ogólnej, stawką 23%.

W orzecznictwie sądów administracyjnych przyjmuje się, że należyta staranność podatnika podatku od towarów i usług w relacjach handlowych (dobra wiara), to stan świadomości podatnika i związana z tym powinność oraz możliwość przewidywania określonych zdarzeń, że uczestniczy w działaniach prowadzących do wyłudzenia nienależnego zwrotu podatku. Aby działać w "złej wierze" podatnik nie musi mieć świadomości, że swoim działaniem (zaniechaniem) narusza prawo, wystarczy jeżeli w danych okolicznościach może i powinien taki stan przewidzieć (niedbalstwo). W złej wierze jest ten, kto wie o istotnym i rzeczywistym stanie faktycznym, a także ten, kto takiej wiedzy nie posiada wskutek swego niedbalstwa. Istnienie lub brak dobrej wiary jest w związku z tym faktem, a nie normą prawną (por. wyrok NSA z dnia 21 czerwca 2017 r., sygn. akt I FSK 1964/15).