Wspólnik spółki osobowej: sądy mówią nie, a fiskus i tak chce podatek

Przeczytaj także: Likwidacja spółki jawnej: spłata wspólników z podatkiem dochodowym

Zmniejszenie udziałów w spółce osobowej

27 kwietnia 2015 r. udziałowiec spółki jawnej wystąpił do organu interpretacyjnego o potwierdzenie, czy zmniejszenie przez niego udziału kapitałowego w tej spółce nie będzie rodzić po jego stronie obowiązku podatkowego w podatku dochodowym od osób fizycznych na moment dokonania tej czynności. Kwota zmniejszonego udziału nie przekroczy wartości wniesionego wkładu.

Wspólnik zwrócił uwagę, że przychody i koszty spółki w wysokości przypisanej poszczególnym udziałowcom są rozliczane podatkowo na bieżąco, niezależnie od tego, czy dokonują oni wypłat zysków, czy nie. Wszelkie przepływy środków finansowych dokonane pomiędzy spółką a jej wspólnikami powinny zatem pozostać neutralne podatkowo, by nie doszło do podwójnego opodatkowania. Aby do tego nie dopuścić, ustawa o podatku dochodowym od osób fizycznych szczegółowo określa, które z przypadków takich przepływów pieniężnych na linii spółka – udziałowiec podlegają opodatkowaniu. Wśród nich ustawa nie wymienia transferów pieniężnych z tytułu zmniejszenia udziału w spółce. Za to w art. 14 ust. 3 pkt 10 i pkt 11 wyraźnie stwierdza, że do przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej nie zalicza się środków pieniężnych otrzymanych przez wspólnika spółki niebędącej osobą prawną z tytułu likwidacji takiej spółki oraz z tytułu wystąpienia z takiej spółki, w części odpowiadającej uzyskanej przed wystąpieniem przez wspólnika nadwyżce przychodów nad kosztami ich uzyskania, pomniejszonej o wypłaty dokonane z tytułu udziału w tej spółce i wydatki niestanowiące kosztów uzyskania przychodów.

(Nie)przekonujące wyroki

Wspólnik wskazał organowi na jasny głos orzecznictwa, potwierdzający jego stanowisko. Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 10 grudnia 2014 r. wyjaśnił: „(...) efekty podatkowe wszelkich wypłat gotówkowych ze spółki osobowej należy analizować dopiero w momencie utraty przez osobę prawną statusu wspólnika w spółce w związku z likwidacją spółki albo wystąpieniem wspólnika ze spółki. Do tego czasu są one neutralne podatkowo” (sygn. akt II FSK 2670/12; również wyrok NSA z 30 lipca 2014 r., sygn. II FSK 2046/12).

Również Wojewódzki Sąd Administracyjny w Łodzi nie miał wątpliwości, że: „Treść art. 12 ust. 4 pkt 3b lit. a ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych (odpowiednio art. 14 ust. 3 pkt 10 i 11 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych) wskazuje, że zamierzeniem ustawodawcy było odroczenie opodatkowania wypłat z tytułu udziału w spółce do momentu całkowitego wystąpienia wspólnika ze spółki. W przeciwnym wypadku (tj. gdyby ustawodawca dopuszczał wcześniejsze opodatkowanie niektórych wypłat) znalazłoby to odzwierciedlenie w przepisach, które zostały wcześniej opodatkowane. Brak takiego zastrzeżenia jednoznacznie wskazuje na intencję ustawodawcy: wszelkie wypłaty z tytułu udziału w spółce osobowej powinny być opodatkowane wyłącznie w momencie wystąpienia wspólnika ze spółki (a nie w momencie dokonania tych wypłat)” (wyrok z 13 lutego 2015 r., sygn. akt SA/Łd 1377/14).

Organu nie przekonały takie argumenty. Standardowo przywołał ulubioną regułę organów podatkowych stanowiącą, że wyroki sądów administracyjnych wydawane są w konkretnych, indywidualnych sprawach, a ponieważ nie stanowią źródeł prawa powszechnie obowiązującego, nie muszą być dla nich wiążące.

Jeżeli nie ma pewności, czy coś jest opodatkowane, to znaczy, że jest

Dyrektor KIS stanął na stanowisku, że czynność zmniejszenia udziału w spółce jawnej należy zakwalifikować nie do pozarolniczej działalności gospodarczej, a do określonego w art. 10 ust. 1 pkt 7 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych źródła przychodów, jakim są prawa majątkowe. Jak wynika z treści tego przepisu, prawa majątkowe są odrębnym od działalności gospodarczej źródłem przychodów.

Organ przywołał treść przepisu art. 18 ustawy o PIT, zgodnie z którym za przychód z praw majątkowych uważa się w szczególności przychody z praw autorskich i praw pokrewnych, jak również z odpłatnego zbycia tych praw. I choć ustawa nie zawiera definicji praw majątkowych, to w związku z zawarciem przez ustawodawcę w treści art. 18 zwrotu „w szczególności” należy mieć na uwadze, iż wymieniony tam katalog przychodów z praw majątkowych jest jedynie przykładowy. Można więc zakwalifikować do nich inne, niewymienione tam prawa.

Powołując się na art. 9 ustawy o PIT, podsumował: „Z treści powołanego przepisu wynika, że opodatkowaniu podatkiem dochodowym podlegają wszelkiego rodzaju dochody uzyskane przez podatnika, z wyjątkiem tych, które zostały enumeratywnie wymienione przez ustawodawcę w katalogu zwolnień przedmiotowych ustawy bądź od których Minister Finansów zaniechał poboru podatku, w drodze rozporządzenia” (interpretacja indywidualna Dyrektora Izby Skarbowej w Bydgoszczy z 13 lipca 2015 r., sygn. ITPB4/4511-89/15/KW).

Oczywiste, jednoznacznie niedopuszczalne kwalifikowanie do praw majątkowych

Wnioskodawca wezwał organ do usunięcia naruszenia prawa, jednak ten, pismem z 2 września 2015 r., poinformował o braku podstaw do zmiany wydanej interpretacji. Wspólnik wniósł więc skargę do sądu. Wojewódzki Sad Administracyjny podzielił jego stanowisko, uchylając sporną interpretację.

Jak stwierdził, od chwili wejścia w życie 1 stycznia 2011 r. przepisu art. 14 ust. 2 ustawy o PIT oczywiste i jednoznacznie niedopuszczalne jest kwalifikowanie środków uzyskanych z tytułu zmniejszenia udziałów w spółce jako przychodów z praw majątkowych. Wskazał w szczególności na pkt 16 tego artykułu, zgodnie z którym: „Przychodem z działalności gospodarczej są również środki pieniężne otrzymane przez wspólnika spółki niebędącej osobą prawną z tytułu wystąpienia z takiej spółki” (Dz.U. 1991 nr 80, poz. 350, ze zm.).

„Twierdzenie, że istnieją podstawy do odmiennej kwalifikacji środków pieniężnych pozyskanych z tytułu zmniejszenia udziału – bez wyraźnej po temu dyspozycji ustawodawcy, jest chybione. (...) organ interpretacyjny naruszył przepis prawa materialnego, a to art. 10 ust. 1 pkt 7 i art. 18 u.p.d.o.f., poprzez jego zastosowanie i zakwalifikowanie środków pieniężnych, które ma otrzymać wnioskodawca z tytułu zmniejszenia udziału kapitałowego w spółce niebędącej osobą prawną, do przychodów z praw majątkowych; podczas gdy winien był rozważyć kwalifikację tych środków jako ewentualnego przychodu z pozarolniczej działalności gospodarczej” (wyrok WSA w Gdańsku z 23.02.2016 r., sygn. akt I SA/Gd 1672/15).

Do ostatniej kropli krwi

Co zrobił organ, który na mocy art. 153 ustawy o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. 2002 nr 153, poz. 1270, ze zm.) jest związany oceną prawną i wskazaniami co do dalszego postępowania wyrażonymi w orzeczeniu sądu? Nie rozpatrzył ponownie wniosku udziałowca zgodnie z zaleceniami sądu, do tego dość wyraźnie zakreślonymi w niniejszej sprawie. W kwietniu 2016 r. wniósł od wyroku WSA skargę kasacyjną do Naczelnego Sądu Administracyjnego.

Sąd sądem, a sprawiedliwość musi być po stronie fiskusa

28 grudnia 2018 r. Dyrektor KIS ponownie rozpatrzył wniosek udziałowca spółki. Zgodnie ze wskazaniami sądów nie zakwalifikował już środków pochodzących ze zmniejszenia udziałów w spółce jako przychodów z praw majątkowych. Nie uznał ich też za pochodzące z pozarolniczej działalności gospodarczej. Przyjął wprost, że podlegają one zakwalifikowaniu do przychodów z działalności gospodarczej, zgodnie z art. 14 ust. 2 pkt 16, jako „otrzymane przez wspólnika spółki niebędącej osobą prawną z tytułu wystąpienia z takiej spółki”.

Wywiódł dalej, że co prawda art. 14 ust. 3 pkt 11 nie zalicza takich środków do podlegających opodatkowaniu przychodów, ale jedynie „w części odpowiadającej uzyskanej przed wystąpieniem przez wspólnika nadwyżce przychodów nad kosztami ich uzyskania, o których mowa w art. 8, pomniejszonej o wypłaty dokonane z tytułu udziału w tej spółce i wydatki niestanowiące kosztów uzyskania przychodów” (Dz.U. 1991 nr 80, poz. 350, ze zm.). Uznał więc ponownie stanowisko udziałowca za nieprawidłowe i stwierdził, że obowiązek podatkowy po stronie wnioskodawcy, choć w okrojonym zakresie, ale jednak powstanie.

„Wobec powyższego, w opisanym zdarzeniu przyszłym otrzymanie przez Wnioskodawczynię środków pieniężnych w wyniku zmniejszenia udziału kapitałowego należy kwalifikować jako częściowe wystąpienie z takiej spółki. W związku z powyższym, po stronie Wnioskodawczyni powstanie przychód z działalności gospodarczej, którego wartość należy ustalić stosownie do art. 14 ust. 2 pkt 16 w związku z art. 14 ust. 3 pkt 11 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych (stosowanym z uwzględnieniem proporcji wartości zmniejszenia udziału kapitałowego do pełnej wartości tego wkładu określonej przed jego zmniejszeniem)” (ITPB4/4511-89/15-5/MT).

Przyjazna interpretacja prawa na korzyść przedsiębiorców

„Opracowaliśmy gruntowną reformę prawa gospodarczego, w której proponujemy pozytywny przełom w relacjach przedsiębiorców z administracją” – ogłaszał w listopadzie 2017 r. ówczesny Minister Rozwoju i Finansów, zapowiadając wprowadzenie w życie tzw. Konstytucji Biznesu. Jedną z naczelnych reguł aktu stworzonego z myślą o podatnikach prowadzących działalność gospodarczą miała być przyjazna interpretacja prawa, czyli rozstrzygania niejasnych przepisów na korzyść przedsiębiorców. Tworzący skierowane do organów podatkowych instrukcje postępowania nie przewidzieli chyba, co będzie się działo w sytuacji, gdy urzędnicy uznają, że dla nich przepisy są jasne.