Rozliczenie PIT: konkubinat i przebywanie u ojca pozbawiają preferencji

Przeczytaj także: Separacja małżonków a rozliczenie PIT z dzieckiem

Jakie wątpliwości wyjaśnił organ podatkowy?

W 2014 r. miał miejsce rozwód wnioskodawczyni. Wykonywanie władzy rodzicielskiej sąd powierzył obojgu rodzicom z ustaleniem miejsca zamieszkania dziecka z matką. Córka (starsza) spędza naprzemiennie tydzień z matką i tydzień z ojcem. Kosztami utrzymania małoletniej sąd obciążył oboje rodziców, z tym, że udział ojca w kosztach utrzymania dziecka sąd ustalił na kwotę 600 zł miesięcznie w postaci alimentów. Jednakże to wnioskodawczyni zajmuje się kwestiami finansowymi związanymi z utrzymaniem córki.

Zainteresowana żyje w wolnym związku z mężczyzną, który u niej mieszka i z którym ma drugą córkę. Wnioskodawczyni nie otrzymuje alimentów, gdyż wspólnie z partnerem prowadzą gospodarstwo domowe, jednakże wszelkie opłaty związane z młodszą córką leżą po stronie wnioskodawczyni, co może ona udokumentować wyciągami bankowymi.

Razem z partnerem wnioskodawczyni zamieszkuje od listopada 2017 r. Partner zameldowany jest pod zupełnie innym adresem, a obie córki zameldowane są z wnioskodawczynią. Nadto partner wnioskodawczyni nie jest zaangażowany w wychowanie starszej córki i nie ponosi kosztów jej utrzymania.

Wnioskodawczyni zadała pytanie, czy może rozliczyć się jako osoba samotnie wychowująca dziecko? W przedmiotowej sprawie organ podatkowy zajął następujące stanowisko:

„(…) Zgodnie z art. 6 ust. 4 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2018 r., poz. 1509, z późn. zm.) od dochodów rodzica lub opiekuna prawnego, podlegającego obowiązkowi podatkowemu, o którym mowa w art. 3 ust. 1, będącego panną, kawalerem, wdową, wdowcem, rozwódką, rozwodnikiem albo osobą, w stosunku do której orzeczono separację w rozumieniu odrębnych przepisów, lub osobą pozostającą w związku małżeńskim, jeżeli jej małżonek został pozbawiony praw rodzicielskich lub odbywa karę pozbawienia wolności, jeżeli ten rodzic lub opiekun w roku podatkowym samotnie wychowuje dzieci:
1. małoletnie,
2. bez względu na ich wiek, które zgodnie z odrębnymi przepisami otrzymywały zasiłek (dodatek) pielęgnacyjny lub rentę socjalną,
3. do ukończenia 25 roku życia uczące się w szkołach, o których mowa w przepisach o systemie oświaty, przepisach o szkolnictwie wyższym i nauce lub w przepisach regulujących system oświatowy lub szkolnictwo wyższe obowiązujących w innym niż Rzeczpospolita Polska państwie, jeżeli w roku podatkowym nie uzyskały dochodów podlegających opodatkowaniu na zasadach określonych w art. 27 lub art. 30b, w łącznej wysokości przekraczającej kwotę stanowiącą iloraz kwoty zmniejszającej podatek określonej w art. 27 ust. 1b pkt 1 oraz stawki podatku, określonej w pierwszym przedziale skali, o której mowa w art. 27 ust. 1, z wyjątkiem renty rodzinnej;
- podatek może być określony, z zastrzeżeniem ust. 8, na wniosek wyrażony w rocznym zeznaniu podatkowym, w podwójnej wysokości podatku obliczonego od połowy dochodów osoby samotnie wychowującej dzieci, z uwzględnieniem art. 7, z tym że do sumy tych dochodów nie wlicza się dochodów (przychodów) opodatkowanych w sposób zryczałtowany na zasadach określonych w tej ustawie.

Kliknij, aby powiekszyć

fot. wawritto - Fotolia.com

Obiektywnie dziecko musi być wychowywane przez samotnego rodzica

Fiskus nie pozwolił rozliczyć się razem z dzieckiem matce, która żyje w nieformalnym związku z innym mężczyzną. Dodatkowym argumentem przemawiającym na niekorzyść zainteresowanej było też spędzanie co drugiego tygodnia przez dziecko u ojca. Zdaniem organu w takich okolicznościach trudno mówić o samotnym wychowywaniu dziecka.

Stosownie do treści art. 6 ust. 8 powołanej ustawy sposób opodatkowania, o którym mowa w ust. 2 i 4, nie ma zastosowania w sytuacji, gdy chociażby do jednego z małżonków, osoby samotnie wychowującej dzieci lub do jej dziecka mają zastosowanie przepisy art. 30c, ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym, ustawy z dnia 24 sierpnia 2006 r. o podatku tonażowym lub ustawy z dnia 6 lipca 2016 r. o aktywizacji przemysłu okrętowego i przemysłów komplementarnych.

Zasada określona w ust. 8 nie dotyczy osób, o których mowa w art. 1 pkt 2 ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym, niekorzystających jednocześnie z opodatkowania przychodów z pozarolniczej działalności gospodarczej lub z działów specjalnych produkcji rolnej na zasadach określonych w art. 30c, w ustawie o zryczałtowanym podatku dochodowym, w ustawie z dnia 24 sierpnia 2006 r. o podatku tonażowym albo w ustawie z dnia 6 lipca 2016 r. o aktywizacji przemysłu okrętowego i przemysłów komplementarnych (art. 6 ust. 9 ww. ustawy).

Ponadto art. 6 ust. 10 ww. ustawy, w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2018 r., który ma zastosowanie do dochodów (przychodów) uzyskanych przed dniem 1 stycznia 2018 r. stanowi, że sposób opodatkowania, o którym mowa w ust. 2 i 4, nie ma zastosowania do podatników, którzy wniosek, wyrażony w zeznaniu podatkowym, określony w ust. 2 i 4, złożą po terminie, o którym mowa w art. 45 ust. 1.

Art. 6 ust. 10 został uchylony przez art. 1 pkt 1 lit. c ustawy z dnia 31 października 2018 r. (Dz. U. z 2018 r., poz. 2159) o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych oraz niektórych innych ustaw. W związku z powyższym, do dochodów uzyskanych od dnia 1 stycznia 2018 r., art. 6 ust. 8 ww. ustawy nie ma zastosowania.

Z powyższego wynika, że ustawodawca uzależnił prawo do skorzystania z preferencyjnych zasad obliczania podatku dochodowego dla osób samotnie wychowujących dzieci od spełnienia łącznie następujących warunków:
• posiadania statusu osoby samotnie wychowującej dziecko,
• wychowywania samotnie w roku podatkowym dzieci (dziecka),
• nie uzyskiwania przez rodzica i dziecko (dzieci) dochodów, do których zastosowanie mają przepisy art. 30c ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym, ustawy z dnia 24 sierpnia 2006 r. o podatku tonażowym lub ustawy z dnia 6 lipca 2016 r. o aktywizacji przemysłu okrętowego i przemysłów komplementarnych,
• nie uzyskiwania przez pełnoletnie dzieci (dziecko) dochodów powyżej 3.089 zł (z wyjątkiem przewidzianych ustawą),
• wyrażenia wniosku o rozliczenie na preferencyjnych warunkach w rocznym zeznaniu podatkowym, złożonym w ustawowym terminie przewidzianym do jego składania – w odniesieniu do dochodów (przychodów) uzyskanych przed dniem 1 stycznia 2018.

Z istoty pojęcia „osoby samotnie wychowującej dziecko” wynika, że jest to osoba, która w określonej sytuacji, w określonym czasie zupełnie sama (bez udziału drugiej osoby) zajmuje się wychowywaniem dziecka, stale troszczy się o jego byt materialny i rozwój emocjonalny. Przepis art. 6 ust. 4 ustawy wymienia enumeratywnie osoby, którym przysługuje status osób samotnie wychowujących dzieci, odwołując się zarówno do statusu cywilnoprawnego osoby wychowującej dzieci (panna, kawaler, wdowa, wdowiec, rozwódka, rozwodnik), jak również do tego, że osoba ta musi faktycznie wychowywać dzieci samotnie, tj. bez wsparcia drugiego z rodziców. Jest to więc taka osoba, która stale troszczy się o byt materialny i rozwój emocjonalny dziecka, bez udziału (wsparcia) drugiej osoby.

Jednocześnie przepisy powyższej ustawy nie uzależniają prawa podatnika do preferencyjnego opodatkowania jego dochodów od tego, czy przez cały rok był osobą samotnie wychowującą dziecko. Wystarczające jest zatem, aby taki stan zaistniał w ciągu roku, a nie trwał przez cały rok.

Istotą omawianej sprawy jest określenie, czy Wnioskodawczyni spełnia wszystkie obligatoryjne przesłanki, aby rozliczyć się w sposób preferencyjny jako osoba samotnie wychowująca dziecko (dzieci), a w szczególności, czy Wnioskodawczyni w danym roku podatkowym faktycznie samotnie, tj. bez udziału drugiego z rodziców, wychowywała dziecko (dzieci).

Przystępując do oceny możliwości rozliczania się przez Wnioskodawcę w sposób przewidziany dla osób samotnie wychowujących dzieci zaznaczyć należy, że każda preferencja podatkowa stanowi wyjątek od zasady równości i powszechności opodatkowania. W konsekwencji, podatnikowi przysługuje prawo do jej zastosowania, jeśli spełni warunki dla niej określone, a w szczególności, jeśli w trakcie roku podatkowego faktycznie samotnie, tj. bez wsparcia drugiego z rodziców, wychowywał dziecko.

Odnosząc się do wychowywania starszej córki Wnioskodawczyni, zauważyć należy, że Wnioskodawczyni w opisie stanu faktycznego wskazała, że zgodnie z porozumieniem wychowawczym starsza córka spędza naprzemiennie tydzień z matką (Wnioskodawczynią) i tydzień z ojcem. Zatem, zarówno Wnioskodawczyni jako matka, jak i ojciec dziecka, aktywnie współuczestniczą w wychowaniu wspólnego dziecka, pomimo że nie zamieszkują ze sobą. W rezultacie, w przedmiotowej sprawie nie można przyjąć, że któregokolwiek z rodziców można uznać za osobę samotnie wychowującą dziecko w rozumieniu ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, a w konsekwencji, że któremukolwiek z rodziców przysługuje prawo preferencyjnego rozliczenia jako osoba samotnie wychowująca dziecko. Preferencja ta uzależniona jest bowiem nie tylko od stanu cywilnego, ale przede wszystkim od faktycznego samotnego wychowywania dziecka.

Wychowanie dziecka można określić jako kształtowanie osobowości dziecka poprzez kształtowanie jego samodzielności, obowiązkowości, rozwijanie predyspozycji intelektualnych i umiejętności praktycznych, kształtowanie światopoglądu oraz systemu wartości oraz postaw emocjonalnych. Natomiast to, że dziecko przebywa naprzemiennie raz u jednego, raz u drugiego z rodziców wynika wyłącznie z sytuacji życiowej byłych małżonków i zawartego porozumienia wychowawczego. Nie zmienia to jednak faktu, że dziecko wychowywane jest wspólnie przez dwoje rodziców. Nie sposób bowiem uznać, że w tak zorganizowanym trybie naprzemiennego wykonywania władzy rodzicielskiej zachodzą dwa odrębne procesy wychowania, tj. osobny samotny proces przeprowadza ojciec „w swoim czasie”, a zupełnie inny proces wychowywania zachodzi podczas tygodni, gdy dziecko zamieszkuje z matką. Wychowania dziecka nie da się „podzielić”, bowiem jest to ciągły i długotrwały rozwój, na który w tym przypadku składa się wspólna praca obojga rodziców.
W odniesieniu natomiast do młodszej córki Wnioskodawczyni, zauważyć należy, że Wnioskodawczyni w opisie stanu faktycznego wyraźnie wskazała, że Wnioskodawczyni żyje w wolnym związku z mężczyzną, z którym mieszka i ma drugą, młodszą córkę. Wnioskodawczyni nie otrzymuje alimentów, gdyż wspólnie z partnerem prowadzą gospodarstwo domowe, jednakże wszelkie opłaty związane z córką leżą po stronie Wnioskodawczyni.

Wnioskodawczyni podkreśliła, że jej obecny partner, a zarazem ojciec młodszej córki, nie jest zaangażowany w wychowanie starszej córki i nie ponosi żadnych kosztów jej utrzymania, natomiast nie wspomina o tym, aby partner nie angażował się w wychowywanie ich wspólnej młodszej córki. Wnioskodawczyni wskazała, tylko że nie otrzymuje alimentów na młodszą córkę od partnera, gdyż wspólnie prowadzą gospodarstwo domowe, jednak wszelkie opłaty związane z młodszą córką leżą po stronie Wnioskodawczyni.

Nie sposób uznać, że partner Wnioskodawczyni, który jak wskazała Wnioskodawczyni, mieszka i prowadzi z nią gospodarstwo domowe, nie uczestniczy w procesie wychowawczym ich wspólnej córki. Sam fakt, że partner Wnioskodawczyni nie płaci Wnioskodawczyni alimentów na ich córkę, nie przesądza o tym, że Wnioskodawczyni wychowuje córkę samotnie.