Zwolnienie z pracy i ugoda sądowa: odszkodowanie z podatkiem dochodowym

Przeczytaj także: Kiedy ugoda sądowa ze zwalnianym pracownikiem bez podatku?

Jakie wątpliwości wyjaśnił organ podatkowy?

Wnioskodawczyni złożyła do sądu pracy pozew o uznanie dokonanego przez pracodawcę wypowiedzenia umowy o pracę za niezgodne z prawem i przywrócenie jej do pracy lub zasądzenie odszkodowania. Po dwóch rozprawach w sądzie doszło do zawarcia ugody z pracodawcą i wypłacenia umownego odszkodowania. Prawo do tego odszkodowania wynikało wyłącznie z zawartej w sądzie ugody. Zawarcie ugody i wypłata świadczenia nastąpiły z inicjatywy pracodawcy.

W zawartej ugodzie nie ma zapisu, że wypłacone świadczenie stanowi odszkodowanie lub zadośćuczynienie. Jako takie zostało jednak zaproponowane przez pracodawcę. Wypłacone odszkodowanie nie dotyczyło korzyści, a stanowiło odszkodowanie w związku z rozwiązaniem umowy. Wnioskodawczyni zadała pytanie, czy od otrzymanego świadczenia powinna zapłacić podatek? W przedmiotowej sprawie organ podatkowy zajął następujące stanowisko:

„(…) Zgodnie z art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2018 r., poz. 1509, z późn. zm.) opodatkowaniu podatkiem dochodowym podlegają wszelkiego rodzaju dochody, z wyjątkiem dochodów wymienionych w art. 21, 52, 52a i 52c oraz dochodów, od których na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej zaniechano poboru podatku.

Z treści powyższego przepisu wynika, że opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych podlegają wszelkiego rodzaju dochody uzyskane przez podatnika, z wyjątkiem tych, które zostały enumeratywnie wymienione w katalogu zwolnień przedmiotowych, zawartym w cytowanej ustawie, bądź od których zaniechano poboru podatku.

Kliknij, aby powiekszyć

fot. antiksu - Fotolia.com

Ugoda sądowa: otrzymane świadczenie nie zawsze jest odszkodowaniem

Ustawa o PIT zwalnia szereg otrzymanych odszkodowań czy zadośćuczynień. Teoretycznie w zwolnieniu tym mieszczą się także te, które otrzymano na podstawie wyroków sądowych czy zawartych ugód sądowych w związku z nieprawidłowym rozwiązaniem stosunku pracy. Jedna z podatniczek przekonała się jednak, że lepiej doprowadzić do tego, aby to sąd orzekł w wyroku wysokość odszkodowania, niż dojść do porozumienia z pracodawcą w ugodzie.

W myśl art. 11 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych w brzmieniu obowiązującym do 31 grudnia 2018 r., przychodami, z zastrzeżeniem art. 14-15, art. 17 ust. 1 pkt 6, 9 i 10 w zakresie realizacji praw wynikających z pochodnych instrumentów finansowych, art. 19, art. 25b i art. 30f, są otrzymane lub postawione do dyspozycji podatnika w roku kalendarzowym pieniądze i wartości pieniężne oraz wartość otrzymanych świadczeń w naturze i innych nieodpłatnych świadczeń.

Jednakże zgodnie z art. 21 ust. 1 pkt 3 ww. ustawy, wolne od podatku dochodowego są otrzymane odszkodowania lub zadośćuczynienia, jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw, oraz otrzymane odszkodowania lub zadośćuczynienia, jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z postanowień układów zbiorowych pracy, innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów lub statutów, o których mowa w art. 9 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (Dz. U. z 2018 r. poz. 917, 1000 i 1076), z wyjątkiem:
a. określonych w prawie pracy odpraw i odszkodowań z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia umowy o pracę,
b. odpraw pieniężnych wypłacanych na podstawie przepisów o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy z przyczyn niedotyczących pracowników,
c. odpraw i odszkodowań z tytułu skrócenia okresu wypowiedzenia funkcjonariuszom pozostającym w stosunku służbowym,
d. odszkodowań przyznanych na podstawie przepisów o zakazie konkurencji,
e. odszkodowań za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą,
f. odszkodowań za szkody dotyczące składników majątku związanych z prowadzeniem działów specjalnych produkcji rolnej, z których dochody są opodatkowane według skali, o której mowa w art. 27 ust. 1, lub na zasadach, o których mowa w art. 30c,
g. odszkodowań wynikających z zawartych umów lub ugód innych niż ugody sądowe.

Natomiast stosownie do art. 21 ust. 1 pkt 3b tej ustawy, wolne od podatku dochodowego są inne odszkodowania lub zadośćuczynienia otrzymane na podstawie wyroku lub ugody sądowej do wysokości określonej w tym wyroku lub tej ugodzie, z wyjątkiem odszkodowań lub zadośćuczynień:
a. otrzymanych w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą,
b. dotyczących korzyści, które podatnik mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.

W kontekście powyższego wyjaśnić należy, że zwolnieniem określonym w art. 21 ust. 1 pkt 3 cyt. ustawy objęte są odszkodowania lub zadośćuczynienia, w sytuacji gdy ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z przepisów odrębnych ustaw lub przepisów wykonawczych wydanych na podstawie tych ustaw; lub też jeżeli ich wysokość lub zasady ustalania wynikają wprost z postanowień układów zbiorowych pracy, innych opartych na ustawie porozumień zbiorowych, regulaminów lub statutów, o których mowa w art. 9 § 1 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy, z wyjątkiem wymienionych w lit. a)-g) tego przepisu.

Natomiast zwolnienie przedmiotowe, o którym mowa w art. 21 ust. 1 pkt 3b ustawy, obejmuje swym zakresem odszkodowania lub zadośćuczynienia przyznane na podstawie wyroku lub ugody sądowej, których wysokość lub zasady ustalania nie wynikają wprost z regulacji wskazanych w art. 21 ust. 1 pkt 3 ustawy. Przy czym ze zwolnienia o którym mowa w art. 21 ust. 1 pkt 3b ustawy wyłączone są świadczenia otrzymane w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą oraz świadczenia dotyczące korzyści, które podatnik mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono. Zakres tego zwolnienia obejmuje tylko odszkodowania za tzw. szkodę rzeczywistą, czyli poniesione straty, a nie dotyczy utraconych korzyści. Specyfika prawa podatkowego nakazuje inaczej traktować odszkodowanie z tytułu poniesionych przez poszkodowanego strat i odszkodowanie z tytułu utraconych korzyści. Odszkodowanie z tytułu utraconych korzyści, jakich poszkodowany mógł się spodziewać, gdyby mu szkody nie wyrządzono, podlega bowiem opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych.

W ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych ustawodawca nie zdefiniował pojęcia odszkodowania czy zadośćuczynienia, tym nie mniej rozumienie tych pojęć nie może odbiegać od ich znaczenia przyjętego w systemie prawa cywilnego. Wiele pojęć z katalogu zwolnień przedmiotowych nie zostało zdefiniowanych w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych – nie może to jednak oznaczać dowolności w ich rozumieniu i stosowania wykładni rozszerzającej, przy czym oczywistym jest, iż aby uniknąć takiej dowolności, kryteria rozumienia tych pojęć, niezdefiniowanych w ustawie o podatku dochodowym od osób fizycznych, muszą mieć w pierwszej kolejności charakter kryteriów ustawowych. Odwołując się zatem do prawa cywilnego stwierdzić należy, że zasady odpowiedzialności odszkodowawczej w prawie cywilnym opierają się na zasadzie winy lub ryzyka. Kodeks cywilny (Dz. U. z 2018 r., poz. 1025 z późn. zm.) przewiduje dwa zasadnicze rodzaje odpowiedzialności: kontraktową, która powstaje z mocy umowy (art. 471 K.c. i nast.) oraz deliktową - wynikającą z czynów niedozwolonych (art. 415 K.c. i nast.). W konsekwencji na tle Kodeksu cywilnego świadczenie odszkodowawcze jest następstwem czynu niedozwolonego lub niewykonania bądź nienależytego wykonania zobowiązania. O tym, co stanowi szkodę oraz jakie są zasady i sposoby jej naprawienia decydują generalnie przepisy art. 361 i 363 Kodeksu cywilnego. W świetle powyżej wskazanych uregulowań wypłata odszkodowania jest więc konsekwencją wystąpienia szkody.

Zgodnie natomiast z art. 445 § 1 Kodeksu cywilnego w wypadkach przewidzianych w artykule poprzedzającym (tj. w razie uszkodzenia ciała lub wywołania rozstroju zdrowia – art. 444 § 1 K.c.) sąd może przyznać poszkodowanemu odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę.

Zdefiniowane w zacytowanym przepisie zadośćuczynienie, to forma rekompensaty pieniężnej z tytułu szkody niemajątkowej w związku z doznaną krzywdą.

Powyższe regulacje, mają również zastosowanie do przepisów prawa pracy, choć w ograniczonym zakresie. Jak stanowi bowiem art. 300 Kodeksu pracy, w sprawach nieuregulowanych przepisami prawa pracy, stosuje się odpowiednio przepisy Kodeksu cywilnego, jeżeli nie są one sprzeczne z zasadami prawa pracy. Powyższe oznacza, że przepisy Kodeksu cywilnego wybrane do zastosowania w prawie pracy (stosunku pracy) nie mogą się sprzeciwiać ogólnym normom prawa pracy, mającym podstawowe znaczenie dla regulacji stosunków pracy.

Przepisy Kodeksu pracy, posługują się terminami „odszkodowanie” oraz „zadośćuczynienie” w odniesieniu do konkretnych świadczeń pracowniczych, do których uprawniony jest pracownik lub były pracownik (np. w art. 183d, art. 361 § 1, art. 45, art. 56, art. 943 § 3, art. 99, art. 1012 Kodeksu pracy).

W kontekście rozwiązania umowy o pracę ustawodawca przewiduje odszkodowanie, w sytuacji gdy wypowiedzenie umowy o pracę zawartej na czas nieokreślony jest nieuzasadnione lub narusza przepisy o wypowiadaniu umów o pracę (art. 45 Kodeksu pracy), przepisy o wypowiadaniu warunków pracy i płacy (art. 45 w zw. z art. 42 § 1 Kodeksu pracy) bądź rozwiązano umowę o pracę bez wypowiedzenia z naruszeniem przepisów o rozwiązywaniu umów o pracę w tym trybie (art. 56 Kodeksu pracy).

Z przedstawionego we wniosku stanu faktycznego wynika, że po rozwiązaniu umowy przez pracodawcę Wnioskodawczyni złożyła do sądu pracy pozew o uznanie wypowiedzenia umowy z dniem 31 maja 2018 r., za niezgodne z prawem i przywrócenie Wnioskodawczyni do pracy lub zasądzenie odszkodowania. Po dwóch rozprawach, w dniu 21 sierpnia 2018 r. w sądzie doszło do zawarcia ugody z pracodawcą i wypłacenia umownego odszkodowania.

Ponadto w przesłanych uzupełnieniach Wnioskodawczyni wyjaśniła, że prawo do otrzymania wskazanego we wniosku świadczenia wynikało wyłącznie z zawartej w sądzie ugody do sprawy o odszkodowanie, uznanie wypowiedzenia za bezskuteczne lub przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach w razie stwierdzenia, że wypowiedzenie umowy o pracę jest nieuzasadnione, zgodnie z art. 45 § 1 Kodeksu pracy, który przyznaje pracownikowi prawo dochodzenia takich roszczeń. Zawarcie ugody i wypłata świadczenia nastąpiły z inicjatywy pracodawcy. Zaproponowana przez pracodawcę w ugodzie wysokość odszkodowania stanowi wysokość dwóch miesięcznych wynagrodzeń, co wynika z art. 45 i art. 47 § 1 Kodeksu pracy, a wysokość wynagrodzenia została określona na podstawie regulaminu wynagrodzeń obowiązującego w S. Obecny regulamin wynagradzania nie reguluje tego typu świadczeń. W zawartej ugodzie sądowej z pracodawcą nie zapisano, że wypowiedzenie umowy zostało dokonane z naruszeniem przepisów prawa pracy dotyczących rozwiązania umowy o pracę. Jednak ugoda została zawarta w sądzie podczas rozprawy, z pozwu o przywrócenie do pracy lub zasądzenie odszkodowania z powodu niezasadnego zwolnienia z pracy. Zawarcie ugody nastąpiło z inicjatywy pracodawcy i to przez pracodawcę zostało zaproponowane odszkodowanie.

W zawartej ugodzie sądowej nie ma zapisu, że wypłacone świadczenie stanowiło odszkodowanie lub zadośćuczynienie.

Świadczenie wskazane we wniosku zostało zaproponowane przez pracodawcę jako odszkodowanie z powodu zwolnienia z pracy. Według treści pozwu sądowego faktyczny powód wypowiedzenia umowy o pracę jest inny niż wskazany przez pozwanego oraz niezasadny.

Wypłacone odszkodowanie nie dotyczyło korzyści, a stanowiło odszkodowanie w związku z rozwiązaniem umowy.