Bezprawne zwolnienie z pracy: odszkodowanie nie trafi do kosztów podatkowych

Przeczytaj także: Czy koszty związane z rozwiązaniem umowy za porozumieniem stron można zaliczyć do KUP w podatku CIT?

Jakie wątpliwości wyjaśnił organ podatkowy?

Były pracownik wnioskodawcy – zatrudniony na podstawie umowy zalecenia – wystąpił do sądu z powództwem o ustalenie stosunku pracy, wydanie świadectwa pracy oraz zasądzenia szerokiego zakresu świadczeń pieniężnych ze stosunku pracy.

Sąd częściowo przychylił się do powództwa uznając, iż w okresie zatrudnienia istniał pomiędzy ex-pracownikiem i wnioskodawcą stosunek pracy. W zakresie odszkodowania zawarto ugodę pozasądową, w myśl której wnioskodawca zobowiązał się do zapłaty określonej kwoty. Odszkodowanie zostało wypłacone za pokwitowaniem.

Wnioskodawca zadał pytanie, czy kwota wypłaconego odszkodowania byłemu pracownikowi będzie dla niego kosztem uzyskania przychodu? W przedmiotowej sprawie organ podatkowy zajął następujące stanowisko:

„(…) Zgodnie z art. 22 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2018 r., poz. 200 z późn. zm.), kosztami uzyskania przychodu są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 23 ww. ustawy.

Powyższe oznacza, że wydatki związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, po wyłączeniu zastrzeżonych w ustawie, są kosztami uzyskania przychodów, o ile pozostają w związku przyczynowo - skutkowym z osiąganymi przychodami lub służą zachowaniu bądź zabezpieczeniu źródła przychodów. Kosztami będą zarówno koszty pozostające w bezpośrednim związku z uzyskiwanymi przychodami, jak i pozostające w związku pośrednim, jeżeli zostanie wykazane, że zostały w sposób racjonalny poniesione w tym celu, nawet wówczas gdy z obiektywnych powodów przychód nie zostanie osiągnięty.

Zatem do kosztów uzyskania przychodów podatnik ma prawo zaliczyć wszystkie koszty, zarówno te bezpośrednio, jak i pośrednio związane z przychodami, o ile zostały prawidłowo udokumentowane, za wyjątkiem kosztów ustawowo uznanych za niestanowiące kosztów uzyskania przychodów. Podatnik, zaliczając dany wydatek do kosztów uzyskania przychodów, winien wykazać jego związek z prowadzoną działalnością gospodarczą oraz to, że poniesienie wydatku ma lub może mieć wpływ na wielkość osiągniętego przychodu lub że wydatek ten jest związany z konkretnym przedsięwzięciem gospodarczym.

Kliknij, aby powiekszyć

fot. grzegorz_pakula - Fotolia.com

Nie każde odszkodowanie dla pracownika jest kosztem firmy

Czy wypłacone zwolnionemu pracownikowi odszkodowanie za nieprawne działania pracodawcy wykazuje związek z uzyskiwanymi przychodami z działalności bądź zabezpieczeniem takich przychodów? Zdaniem fiskusa nie. Jego zadaniem bowiem jest jedynie zwolnienie pracodawcy z ciążącego zobowiązania i wynagrodzenie szkody pracownika. W efekcie nie może ono trafić do koszów podatkowych.

Katalog wydatków niestanowiących kosztów uzyskania przychodów, pomimo ich związku z przychodami i prowadzoną działalnością gospodarczą zawarty został w art. 23 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Należy jednak pamiętać, że samo wyliczenie kosztów, których nie uważa się za koszty uzyskania przychodów, nie stwarza domniemania, że wszelkie pozostałe koszty, które nie są zamieszczone w art. 23 ww. ustawy, zostaną ex lege uznane za koszty uzyskania przychodów.

W świetle powyższego, aby wydatek poniesiony przez podatnika stanowił dla niego koszt uzyskania przychodu, muszą być spełnione następujące warunki:
• został poniesiony przez podatnika,
• definitywny (rzeczywisty), tj. wartość poniesionego wydatku nie została podatnikowi w jakikolwiek sposób zwrócona,
• pozostaje w związku z prowadzoną przez podatnika działalnością gospodarczą,
• poniesiony został w celu uzyskania, zachowania lub zabezpieczenia przychodów lub może mieć wpływ na wielkość osiągniętych przychodów,
• został właściwie udokumentowany,
• nie znajduje się w grupie wydatków, których zgodnie z art. 23 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, nie uważa się za koszty uzyskania przychodów.

W przypadku źródła przychodów jakim jest pozarolnicza działalność gospodarcza, kosztami uzyskania przychodów są wszelkie racjonalne i gospodarczo uzasadnione wydatki związane z prowadzoną działalnością gospodarczą, których celem jest osiągnięcie przychodów, zabezpieczenie lub zachowanie źródła przychodów. Zatem, do kosztów uzyskania przychodów podatnik ma prawo zaliczyć wszystkie koszty, zarówno te bezpośrednio, jak i pośrednio związane z przychodami, o ile zostały one prawidłowo udokumentowane, za wyjątkiem kosztów ustawowo uznanych za niestanowiące kosztów uzyskania przychodów. Przy czym, związek przyczynowy pomiędzy poniesieniem wydatku, a osiągnięciem przychodu, bądź zachowaniem lub zabezpieczeniem jego źródła, należy oceniać indywidualnie w stosunku do każdego wydatku. Z oceny tego związku powinno wynikać, że poniesiony wydatek obiektywnie może przyczynić się do osiągnięcia przychodu, bądź służyć zachowaniu lub zabezpieczeniu źródła przychodów.

W tym miejscu należy zauważyć, że ustawodawca nie definiuje, co należy rozumieć pod pojęciami: „w celu” osiągnięcia przychodu, jak i „zachowanie” lub „zabezpieczenie” źródła przychodów.

Zgodnie z definicjami zawartymi w Słowniku języka polskiego PWN, pojęcie:
a. „celowość” oznacza: „przydatność do jakichś potrzeb”, „świadome zmierzanie do celu”, „taki przebieg zjawisk, zdarzeń, działań ludzkich, jakby w swym rozwoju zmierzały one do określonego celu”,
b. „zabezpieczyć” oznacza: „zapewnienie ochrony przed czymś niebezpiecznym lub szkodliwym”, „uczynienie bezpiecznym”, „zapewnienie utrzymania czegoś w dotychczasowym stanie”, „zapewnienie komuś środków do życia”, „zapewnienie zaspokojenia roszczenia lub wykonanie kary”, natomiast
c. „zachować” oznacza: „pozostać w posiadaniu czegoś”, „dochować coś w niezmienionym stanie mimo upływu czasu lub niesprzyjających okoliczności”, „uchronić przed zapomnieniem”.

Można więc przyjąć, że koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów to takie koszty, które są poniesione w trakcie dążenia do uzyskania przychodów. Określony cel musi być widoczny w momencie ponoszenia kosztu. Ponadto poniesione koszty winny omawiany cel realizować lub co najmniej zakładać jego realność. Koszty poniesione na zachowanie źródła przychodu to takie koszty, które poniesione zostały, aby przychody z danego źródła przychodów w dalszym ciągu występowały w nienaruszonym stanie oraz aby takie źródło w ogóle dalej istniało. Natomiast jako zabezpieczenie źródła przychodów powinno się przyjmować koszty poniesione na ochronienie istniejącego źródła przychodów, w taki sposób, aby to źródło funkcjonowało w bezpieczny sposób.

Podsumowując, wydatek zostanie uznany za koszt uzyskania przychodów, jeżeli pomiędzy jego poniesieniem a powstaniem, zwiększeniem bądź też możliwością powstania przychodu zaistnieje związek przyczynowy i koszt nie będzie objęty dyspozycją art. 23 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.

Odszkodowanie wypłacone przez Wnioskodawcę na mocy ugody sądowej z tytułu ustalenia zatrudnienia na podstawie stosunku pracy a nie umowy zlecenia, mimo że nie zostało wymienione w katalogu wyjątków w art. 23 ust. 1 ww. ustawy, nie może zostać zakwalifikowane jako koszt podatkowy, ponieważ nie spełnia wymagań z art. 22 ust. 1 ww. ustawy, tj. odszkodowanie takie nie zostało wypłacone w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów. Brak spełnienia kryterium celu poniesionego wydatku, a także niemożność wskazania związku przyczynowo-skutkowego pomiędzy wypłaconym odszkodowaniem a osiągniętymi przychodami czy też możliwością osiągnięcia przychodów w przyszłości, przesądza o tym, że argumenty Wnioskodawcy nie mogą zostać uznane za prawidłowe.

Odszkodowanie uzyskane przez pracownika na skutek niezgodnego z prawem działania pracodawcy, mimo że może zostać uznane za związane z działalnością gospodarczą, nie ma na celu uzyskania przychodu lub zabezpieczenia albo zachowania źródła przychodu. Celem wypłaty odszkodowania jest zwolnienie z ciążącego zobowiązania i wynagrodzenie szkody pracownika. Brak jest zatem podstaw do uznania odszkodowania wypłaconego pracownikowi za swoisty ekwiwalent należności przysługujących pracownikowi od pracodawcy.

Stanowisko zgodne ze stanowiskiem organu zawiera wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego z dnia 4 grudnia 2014 r., sygn. akt: II FSK 2704/12 zgodnie z którym „Nie każdy koszt ponoszony przez podatnika w sensie ekonomicznym jest kosztem podatkowym. Podatnik w ramach prowadzonej działalności gospodarczej winien przewidywać i ponosić możliwe konsekwencje swoich działań, w tym związane z przyjmowaniem na siebie zobowiązań, z tytułu niewykonania czy też nienależytego wykonania postanowień umownych, i nie przerzucać tych skutków na budżet państwa, czy de facto ogół społeczeństwa.”

Również w wyroku Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Gdańsku w wyroku z dnia 17 stycznia 2018 r. sygn. akt I SA/Gd 1525/17 stwierdzono, że „Nieuprawnione było zatem twierdzenie Spółki, że wypłata świadczenia na rzecz Pracownika A, opisanego we wniosku o wydanie indywidualnej interpretacji przepisów prawa podatkowego, nastąpiła w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów.”(…)”

Pełną treść interpretacji można przeczytać na stronie Ministerstwa Finansów