Strata z tytułu utraconej zaliczki nie jest kosztem podatkowym

Przeczytaj także: Utracone wadium nie zawsze kosztem podatkowym firmy

Jakie wątpliwości wyjaśnił organ podatkowy?

Spółka zawarła umowę na zakup 500 ton rzepaku od rosyjskiego kontrahenta. Przed tą umową dokładnie sprawdziła zagraniczną spółkę za pośrednictwem biura prawnego. Nic nie wskazywało na to, że kontrahent okaże się oszustem. Podpisanie umowy zostało też poprzedzone spotkaniami z przedstawicielami kontrahenta w jego siedzibie. Po rozmowach wstępnych i podpisaniu umowy przedstawiciele obu firm spotkali się na elewatorze portowym, gdzie potwierdzono podpisanie umowy na przeładunek rzepaku z samochodów na barkę podstawioną przez spółkę.

Zgodnie z umową towar miał zostać dostarczony i załadowany na barkę zamówioną przez spółkę. Spółka przed dokonaniem dostawy była zobowiązana zapłacić zaliczkę w wysokości 20% wartości dostawy. Druga część w wysokości 60% miała zostać uiszczona po załadowaniu statku i otrzymaniu dokumentów spedycyjnych, a ostatnie 20% po dostarczeniu towaru do portu przeznaczenia i przeprowadzeniu procedury przyjęcia towaru do magazynu w ciągu 10 dni roboczych.

Spółka otrzymała fakturę datowaną na 25 września 2015 r. i wpłaciła 20% jej wartości. Kontrahent jednak towaru nie dostarczył. Zerwał też kontakt ze spółką, przestał odbierać jej korespondencję (mimo że nadał istnieje i nie jest w likwidacji). Okazało się, że działanie dyrektora zagranicznej spółki (który podpisał umowę z wnioskodawcą) najprawdopodobniej zostanie uznane za przestępstwo oszustwa na dużą kwotę w rozumieniu rosyjskiego kodeksu karnego. Spółka zamierza wprawdzie podjąć kroki prawne w celu postępowania karnego względem kontrahenta i osoby go reprezentującego oraz odzyskania wpłaconej zaliczki, niemniej jej odzyskanie jest mało prawdopodobne.

Zadano w związku z tym pytanie, czy wartość wpłaconej zaliczki może być zaliczona do kosztów uzyskania przychodu? W przedmiotowej sprawie organ podatkowy zajął następujące stanowisko:

„(...) Zgodnie z art. 15 ust. 1 ustawy z dnia 15 lutego 1992 r. o podatku dochodowym od osób prawnych (t.j. Dz.U. z 2016 r., poz. 1888 ze zm., dalej: „updop”), kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 16 ust. 1.

Definicja sformułowana przez ustawodawcę ma charakter ogólny. Z tego względu każdorazowy wydatek poniesiony przez podatnika powinien podlegać indywidualnej analizie w celu dokonania jego kwalifikacji prawnej. Wyjątkiem jest jedynie sytuacja, gdy ustawa wyraźnie wskazuje jego przynależność do kategorii kosztów uzyskania przychodów lub wyłącza możliwość zaliczenia go do tego rodzaju kosztów. W pozostałych przypadkach należy natomiast zbadać istnienie związku przyczynowego pomiędzy poniesieniem kosztu, a powstaniem przychodu lub realną szansą powstania przychodów podatkowych, bądź też zachowaniem albo zabezpieczeniem źródła ich uzyskiwania. Innymi słowy oznacza to, że dla kwalifikacji prawnej danego kosztu istotne znaczenie ma cel, w jakim został poniesiony. Wydatek zostanie uznany za koszt uzyskania przychodów, jeżeli pomiędzy jego poniesieniem, a powstaniem, zwiększeniem bądź też możliwością powstania przychodu istnieje związek przyczynowy. W oparciu o kryterium stopnia tego powiązania ustawodawca wyróżnia koszty podatkowe bezpośrednio związane z przychodami i inne niż bezpośrednio z nimi związane, których nie można wprost przypisać do określonych przychodów, ale są racjonalnie uzasadnione jako zmierzające do ich osiągnięcia (tzw. koszty pośrednie).

Zatem, aby wydatek poniesiony przez podatnika mógł stanowić koszt uzyskania przychodów, muszą zaistnieć łącznie następujące przesłanki:
• został poniesiony przez podatnika,
• jest definitywny, a więc bezzwrotny,
• pozostaje w związku z prowadzoną przez podatnika działalnością gospodarczą,
• poniesiony został w celu uzyskania przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów,
• został właściwie udokumentowany,
• nie jest kosztem wymienionym w art. 16 ust. 1 ustawy.

Katalog wydatków niestanowiących kosztów uzyskania przychodów, pomimo ich związku z przychodami i prowadzoną działalnością gospodarczą zawarty został w art. 16 ust. 1 updop. Należy jednak pamiętać, że samo wyliczenie kosztów, których nie uważa się za koszty uzyskania przychodów, nie stwarza domniemania, że wszelkie pozostałe koszty, które nie są zamieszczone w art. 16 ust. 1 updop, zostaną ex lege uznane za koszty uzyskania przychodów. Wśród kosztów wymienionych w tzw. negatywnym katalogu kosztów, ujętym w art. 16 ust. 1 updop, ustawodawca zawarł m.in. art. 16 ust. 1 pkt 56 updop, zgodnie z którym nie uważa się za koszty uzyskania przychodów strat (kosztów) powstałych w wyniku utraty dokonanych przedpłat (zaliczek, zadatków) w związku z niewykonaniem umowy.

Powołany przepis art. 16 ust. 1 pkt 56 updop, należy interpretować ściśle. Założenie takie wynika z interpretacji wyjątków zawartych w aktach normatywnych, do których zalicza się art. 16 ust. 1 ustawy. Powyższe unormowanie stanowi, że utrata wręczonej przedpłaty (zadatku) powoduje, że powstała w ten sposób strata nie będzie zaliczona do kosztów uzyskania przychodów.

Wyłączenie zawarte w art. 16 ust. 1 pkt 56 updop, dotyczy wartości poniesionych przez podatnika wydatków, które – przy założeniu zawarcia umowy w celu uzyskania przychodów, zachowania albo zabezpieczenia ich źródła albo w celu nabycia lub wytworzenia składników majątku wykorzystywanych w prowadzonej działalności – w przypadku wykonania umowy podlegałyby rozliczeniu dla celów podatkowych odpowiednio jako element kosztów uzyskania przychodów bezpośrednio związanych z przychodami, kosztów uzyskania przychodów innych niż bezpośrednio związanych z przychodami albo element kapitalizowany w wartości początkowej środka trwałego lub wartości niematerialnej i prawnej (rozliczany podatkowo poprzez odpisy amortyzacyjne lub jako koszty uzyskania przychodów z odpłatnego zbycia składnika majątku). Celem powołanego przepisu jest wyłączenie wartości tych wydatków (wartości dokonanych przedpłat/zaliczek/zadatków) z kategorii kosztów uzyskania przychodów w sytuacji, gdy umowa nie została wykonana, a przedpłaty te (zaliczki/zadatki) zostały przez podatnika utracone. Użycie w art. 16 ust. 1 pkt 56 updop, pojęcia „kosztu” i „straty” pozwala przy tym na objęcie zakresem zastosowania omawianego przepisu zarówno wydatki, które w przypadku wykonania umowy stanowiłyby koszty uzyskania przychodu bezpośrednio związane z przychodami albo inne niż bezpośrednio związane z przychodami, jak również wydatków, które stanowiłyby element wartości początkowej środka trwałego albo wartości niematerialnej i prawnej i byłyby odnoszone w koszty przy zbyciu tego składnika majątku albo poprzez amortyzację.

Zatem, na gruncie prawa podatkowego strata powstała w wyniku utraty zadatku/zaliczki w związku z niewykonaniem umowy nie stanowi kosztów uzyskania przychodów, ponieważ została wprost wymieniona w katalogu zawartym w art. 16 ust. 1 ustawy.

Dodatkowo wskazać należy, że w przedstawionym we wniosku stanie faktycznym, na obecnym etapie nie można mówić o stracie. W złożonym wniosku Wnioskodawca bowiem wskazał, że Spółka przy pomocy polskich, jak i rosyjskich prawników podejmuje obecnie kroki prawne niezbędne do ściągnięcia środków pieniężnych od kontrahenta. Spółka, za pośrednictwem polskich i rosyjskich prawników zamierza podjąć niezbędne kroki prawne w celu wszczęcia postępowania karnego względem rosyjskiego kontrahenta i osoby Go reprezentującej. Ponadto, Spółka wskazała, że z doświadczenia życiowego wynika, że odzyskanie wpłaconych Spółce X kwot nie będzie możliwe.

W związku z brakiem w ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych definicji zarówno straty, jak również środków obrotowych należy znaczenie to postrzegać w świetle wykładni językowej. Strata w języku potocznym oznacza ubytek, poniesioną szkodę, to co się przestało posiadać. Na ogół stratą jest zniszczenie, uszkodzenie, utracenie towarów lub maszyn i urządzeń w wyniku pożaru, powodzi lub kradzieży, czyli jest ona następstwem zdarzeń losowych i nie wynika z celowego działania podatnika. W odniesieniu do środków obrotowych oznacza to, że za stratę w tych środkach można uznać wyłącznie skutki takiego nagłego i nieprzewidywalnego zdarzenia, które spowodowało uszczerbek w majątku podatnika, tj. utratę (bądź zmniejszenie wartości) składników majątku (środków obrotowych) będących w jego posiadaniu lub stanowiących jego własność.

Wypłacone Spółce X środki nie mają definitywnego charakteru, bowiem mogą zostać przez Spółkę odzyskane.

Zatem, odnosząc powyższe przepisy do przedstawionego we wniosku opisu stanu faktycznego nie można zgodzić się z Wnioskodawcą, że wypłacone kontrahentowi środki stanowią koszty uzyskania przychodów. (...)”

Pełną treść interpretacji można przeczytać na stronie Ministerstwa Finansów