Skutki zatrzymania/zapłaty zadatku w podatku dochodowym

Przeczytaj także: Wypadek drogowy: przychody i koszty w podatku dochodowym

Jakie są skutki w podatku dochodowym wpłacenia/przyjęcia zadatku? Co do zasady ten nie wpływa na rozliczenia podatkowe w zakresie PIT/CIT (z pewnym jednak wyjątkiem, który opiszemy innym razem). Sytuacja się zmienia, gdy zadatek przekształca się w świadczenie należne wskutek niewykonania umowy.

Zadatek u przyjmującego

Dyrektor Izby Skarbowej w Poznaniu w interpretacji indywidualnej z dnia 12 września 2014 r., nr ILPB4/423-281/14-2/MC wyjaśnił, że: „(...) zadatki otrzymane przez Wnioskodawcę przed dokonaniem zbycia lokalu mieszkalnego (przeniesieniem prawa własności lokalu mieszkalnego), tj. przed zawarciem umowy przyrzeczonej (umowy sprzedaży w formie aktu notarialnego) nie są przychodami. Obowiązek podatkowy w podatku dochodowym od osób prawnych powstanie w momencie przeniesienia własności tych lokali mieszkalnych, tj. w dniu podpisania aktu notarialnego.
Reasumując – zadatki wpłacane przez najemców na rzecz Wnioskodawcy na poczet przyszłej sprzedaży nieruchomości nie będą w momencie ich uiszczenia traktowane jako przychód. Wnioskodawca będzie zobowiązany uiścić należny podatek dochodowy od sprzedaży nieruchomości od całości ceny dopiero w chwili przeniesienia własności lokalu mieszkalnego na rzecz osoby fizycznej lub prawnej wynikającej z aktu notarialnego. (...)”

Powyższe zmienia się, gdy podatnik zatrzyma zadatek w związku z niewywiązaniem się z umowy przez kontrahenta. Wówczas to bowiem, mimo niedojścia do wykonania umowy, u zatrzymującego zadatek powstaje z tego tytułu przychód podatkowy (w wartości otrzymanej kwoty).

Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie w interpretacji indywidualnej z dnia 13 sierpnia 2010 r., nr IPPB5/423-301/10-4/AJ wyjaśnił, że: „(...) za przychód należy uznać każde przysporzenie majątkowe o charakterze trwałym, definitywnym, bezzwrotnym. Przy czym w przypadku przychodów uzyskiwanych w ramach prowadzonej działalności gospodarczej już sam fakt, że przychód staje się należny powoduje powstanie obowiązku podatkowego.

Przysporzenie z tytułu zatrzymania zadatku niewątpliwie powstało w ramach działalności gospodarczej Wnioskodawcy. Przedmiotowy przychód jest zatem przychodem związanym z działalnością gospodarczą Wnioskodawcy w rozumieniu ww. art. 12 ust. 3 updop. Przysporzenie to ma charakter trwały, definitywny, bezzwrotny. (...)”

Podobnie wypowiadają się organy podatkowe w przypadku zatrzymania zadatków niezwiązanych z działalnością gospodarczą - te także należy doliczyć do przychodu i opodatkować.

Dyrektor Izby Skarbowej w Bydgoszczy w interpretacji indywidualnej z dnia 12 września 2011 r., nr ITPB2/415-623/11/MK uznał, że „(...) zatrzymany zadatek, w części przypadającej na Panią, stanowi dla Niej podlegający opodatkowaniu przychód z innych źródeł, o którym mowa w art. 10 ust. 1 pkt 9 w związku z art. 20 ust. 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych.(...)”

Taki przychód może oczywiście powstać po stronie podatnika, który wpłacił zadatek, a następnie - wskutek niewykonania umowy przez drugą stronę umowy - otrzymał jego zwrot w podwójnej wysokości. Wówczas przychodem będzie różnica pomiędzy kwotą otrzymaną a kwotą wpłaconą (por. Dyrektor Izby Skarbowej w Warszawie w interpretacji indywidualnej z dnia 2 kwietnia 2009 r., nr IPPB1/415-121/09-2/MT).

Zadatek u wpłacającego

Sama wpłata zadatku, jako zabezpieczenia wykonania umowy, nie stanowi po stronie wpłacającego kosztu uzyskania przychodów, jako że płatność ta nie jest definitywna.
Sam zadatek nie spełnia tych warunków, o czym była już mowa wyżej.

A co, gdy zostanie on zatrzymany przez drugą stronę wskutek niewykonania umowy? Niestety o ile po stronie podatnika zatrzymującego zadatek przychód powstaje, tak wpłacający kosztu nie rozpozna. Zgodnie bowiem z art. art. 16 ust. 1 pkt 56 ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych i odpowiednio art. 23 ust. 1 pkt 54 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, nie zalicza się do kosztów uzyskania przychodu strat (kosztów) powstałych w wyniku utraty dokonanych przedpłat (zaliczek, zadatków) w związku z niewykonaniem umowy.

Ustawodawca nie wymaga tutaj żadnych dodatkowych warunków dla wyłączenia wydatku z kosztów. Stąd też nie ma znaczenia powód, którym kierowała się dana strona umowy jej nie wykonując (por. Dyrektor Izby Skarbowej w Poznaniu w interpretacji indywidualnej z dnia 5 listopada 2015 r., nr ILPB3/4510-1-374/15-3/KS).