Płatność gotówką: pojęcie transakcji i jednorazowej wartości transakcji

Przeczytaj także: Ograniczenia w obrocie gotówką w działalności gospodarczej

Naruszenie tej zasady wywołuje negatywne skutki na gruncie podatku dochodowego. Zgodnie z nowymi art. 22p ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych oraz art. 15d ustawy o podatku dochodowym od osób prawnych ci, którzy do wskazanego wyżej wymogu się nie dostosują, nie zaliczą takiej transakcji do kosztów uzyskania przychodu.

Nowe regulacje budzą ogromne wątpliwości interpretacyjne. Nie istnieje bowiem ustawowa definicja „transakcji”, a do tego pojęcia odnosi się właśnie ustawodawca przy limicie płatności gotówkowych.

Problem ten zauważyli i posłowie. Wyjaśnienie pojęcia „transakcji” stało się przedmiotem interpelacji poselskiej nr 9279 z 12 stycznia 2017 roku, w której to poseł Bartosz Józwiak skierował do Ministra Rozwoju i Finansów następujące pytania:

1. Czy w przypadku usługi ciągłej o stałych opłatach (np. obsługa księgowa) za poszczególne okresy limit transakcji gotówkowej odnosić się będzie do poszczególnych okresów czy też do zsumowanych płatności w toku trwania całej umowy? Wydaje się, że ze względu na fakt, że opłaty za poszczególne okresy są wyraźnie wskazane, a każdy okres wyceniony osobno, to dla dochowania limitu wystarczające jest, że limitu nie przekracza płatność za pojedynczy okres. Czy Pan Minister podziela ten pogląd?
2. Wydaje się, że analogicznej do powyższej odpowiedzi należałoby udzielić w odniesieniu do opłat z tytułu leasingu, gdzie także domniemywać można, że limit dotyczy płatności za umowne okresy rozpatrywane osobno. Czy Pan Minister podziela ten pogląd?
3. Jak postąpić ma podatnik, który złoży kilka zamówień u tego samego dostawcy, które osobno limitu nie przekraczają, jednak limit przekracza suma do zapłaty za wszystkie dostawy? Tu wydaje się, że dostawy należy traktować osobno w kontekście limitu, odnosząc go do poszczególnych zamówień. W sytuacji zaś, gdyby wspomniane dostawy zostały objęte jedną fakturą i wycenione osobno, decydująca powinna być wola stron, której ostatecznym potwierdzeniem byłyby umowy zawarte na poszczególne dostawy. Każda z umów powinna być wówczas uznana za odrębną transakcję, nawet w przypadku wspomnianego już wykazania ich w liście pozycji na jednej fakturze. Kilka wycenionych odrębnie pozycji na jednej fakturze powinno zostać sumowanych dla potrzeb jednego limitu jedynie wówczas, gdyby objęte zostały jednym zamówieniem stanowiącym jedną umowę sprzedaży. Czy Pan Minister podziela ten pogląd?
4. Wydaje się, że w przypadku istnienia harmonogramu dostaw limit nleżałoby odnosić do poszczególnych dostaw rozpatrywanych osobno. Czy Pan Minister podziela ten pogląd?
5. Czy dla rozstrzygnięcia powyższych wątpliwości nie rozważa Pan Minister wydania interpretacji ogólnej we wskazanym zakresie celem zapewnienia podatnikom bezpieczeństwa prawnego w relacjach z organami skarbowymi?

Z upoważnienia Ministra Rozwoju i Finansów odpowiedzi udzielił 8 lutego 2017 r. Paweł Gruza, Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Finansów. Wyjaśnił on, iż brzmienie art. 22 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej pozostaje w zasadzie niezmienne od 2004 r., tj. od czasu wejścia w życie tej ustawy. W bieżącym roku jedynie obniżono z 15 tys. euro do 15 tys. złotych wartości transakcji, z której przekroczeniem związany jest obowiązek dokonywania lub przyjmowania płatności za pośrednictwem rachunku płatniczego.
Wprowadzone też zostały przepisy podatkowe, określające konsekwencje nieprzestrzegania tej regulacji prawnej. Te odwołują się wprost do nomenklatury stosowanej w ustawie o swobodzie działalności gospodarczej, także w zakresie rozumienia pojęcia „transakcja”.

Przez transakcję należy rozumieć zatem taką czynność prawną (umowę) zawieraną w związku z prowadzoną przez strony działalnością gospodarczą, w wykonaniu której dokonywana jest co najmniej jedna płatność. Wskazany wcześniej przepis nie określa, co może stanowić przedmiot transakcji (umowy), natomiast można przyjąć, iż może nim być w szczególności nabycie towaru lub usługi. O przyporządkowaniu płatności do poszczególnych umów (transakcji) decyduje ich cel gospodarczy i zgodny zamiar stron, a nie treść dowodów (dokumentów) księgowych.

Trzeba przy tym podkreślić, że art. 22 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej nie wprowadza czasowego ograniczenia okresu sumowania wielu płatności, składających się na pojedynczą transakcję. Może się zatem okazać, że jedna transakcja obejmuje transfery pieniężne dokonane w ciągu kilku lat (np. w przypadku zawarcia umowy realizowanej etapami, takiej jak umowa wdrożeniowa czy umowa o roboty budowlane).

Usługi ciągłe z okresami rozliczeniowymi zdaniem MF

Jednorazowa wartość transakcji oznacza natomiast ogólną wartość wierzytelności lub zobowiązań, określoną w umowie zawartej między przedsiębiorcami. Przymiot jednorazowości nie odnosi się do liczby płatności, lecz odzwierciedla wymóg powiązania poszczególnych świadczeń w ramach jednego stosunku umownego. Można zatem przyjąć, że jeżeli całkowita wartość transakcji nie wynika wprost z treści umowy, lecz zależy od czasu jej trwania - co dotyczyć może między innymi umów o stałe świadczenie usług zawartych na czas nieokreślony - wówczas należałoby przyjąć, że pojęcie jednorazowej wartości transakcji odnosi się do poszczególnych okresów rozliczeniowych, za które przysługuje wynagrodzenie.

Umowa leasingu

Co się natomiast tyczy umowy leasingu - obejmującej zobowiązanie korzystającego do zapłaty finansującemu w uzgodnionych ratach wynagrodzenia pieniężnego, równego co najmniej cenie lub wynagrodzeniu z tytułu nabycia rzeczy przez finansującego (art. 709¹ Kodeksu cywilnego) - wynagrodzenie finansującego jest płatne co do zasady okresowo, zgodnie z harmonogramem określonym w umowie, jednakże poszczególne płatności składają się na całkowite zobowiązanie korzystającego, które może przekraczać kwotę stanowiącą równowartość 15.000 zł. Dla oceny przestrzegania obowiązku, o którym mowa w art. 22 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej, decydująca powinna być zatem w przypadku umowy leasingu suma wierzytelności przysługujących finansującemu.

Kilka świadczeń dokumentowanych jedną fakturą...

Udzielający odpowiedzi przyznał, że w przypadku objęcia jedną fakturą świadczeń spełnionych w wykonaniu kilku umów (np. sprzedaży, dostawy) należy przyznać prymat woli stron. Wartość kilku wycenionych odrębnie pozycji na jednej fakturze składa się na jednorazową wartość transakcji w rozumieniu art. 22 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej wyłącznie wówczas, gdy stanowią one przedmiot jednej umowy (transakcji).

... a sprzedaż cykliczna

Inaczej byłoby zdaniem udzielającego odpowiedzi w przypadku ujęcia w jednej fakturze towarów dostarczanych etapami w ramach umowy dostawy, w której dostawca zobowiązuje się do wytworzenia rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku oraz do ich dostarczania częściami albo periodycznie, a odbiorca zobowiązuje się do odebrania tych rzeczy i do zapłacenia ceny (art. 605 Kodeksu cywilnego).

Taki stan faktyczny można zrekonstruować odnosząc się do wskazania przez Pana Posła na przypadki „istnienia harmonogramu dostaw, w których limit transakcji gotówkowych powinien odnosić się do poszczególnych dostaw rozpatrywanych osobno”. Stanowiska takiego nie można jednak uznać za prawidłowe. Jeżeli umowa określa harmonogram realizacji dostawy, wówczas jednorazową wartość transakcji stanowi suma wierzytelności z tytułu dostawy, a nie należności z tytułu realizacji poszczególnych etapów.

Wskazać jednak należy, że w obrocie gospodarczym występują różnego rodzaju umowy, określane częstokroć mianem umów ramowych, które określają warunki udzielania i realizacji zamówień, w tym również ich termin, lecz nie kreują zobowiązania do spełnienia świadczeń o określonej wartości (nie określają minimalnych obrotów). W przypadku takich umów jednorazowa wartość transakcji odnosiłaby się do wartości poszczególnych zamówień.

Brak interpretacji ogólnej

Podatnicy nie mają raczej co liczyć na wydanie interpretacji ogólnej określającej, co należy rozumieć pod pojęciem transakcji z uwagi na wielość zmiennych dotyczących kształtu stosunków prawnych łączących strony oraz konkretnych okoliczności prawnych i faktycznych, które musiałaby syntetycznie ująć taka interpretacja. Udzielający odpowiedzi wskazuje, że właściwsze będą tutaj interpretacje indywidualne. Te bowiem z punktu widzenia pojedynczego podatnika umożliwiają bardziej szczegółowe rozpatrzenie indywidualnej sprawy, z uwzględnieniem jej konkretnych okoliczności.

Oczywiście powyższe nie wyłącza działań, które Minister Finansów i Rozwoju będzie podejmował w ramach wyjaśniania i ujednolicania wykładni prawa w miarę pojawiania się wątpliwości dotyczących stosowania nowych przepisów prawa.