Rozdzielność majątkowa ogranicza amortyzację środków trwałych

Przeczytaj także: Budynek wybudowany na cudzym gruncie amortyzujemy liniowo

Jakie wątpliwości wyjaśnił organ podatkowy?

Wnioskodawca prowadzi firmę opodatkowaną na zasadach ogólnych. Na potrzeby podatku dochodowego jest prowadzona podatkowa księga przychodów i rozchodów. Przedsiębiorca pozostaje w związku małżeńskim. W trakcie trwania małżeństwa nabywał on środki trwałe, które podlegają amortyzacji. Obecnie pomiędzy małżonkami występuje ustrój wspólności majątkowej ustawowej, niemniej planują oni dokonać rozdzielności majątkowej i podziału majątku. Pomimo tego zabiegu nadal będą wspólnie prowadzić gospodarstwo domowe.

Wnioskodawca wyjaśnił, że jego małżonka nie prowadzi i nie zamierza prowadzić działalności gospodarczej. W związku z powyższym zadał pytanie, czy dotychczas przyjęte (a więc przed rozdzielnością majątkową) zasady ustalania odpisów amortyzacyjnych będą aktualne także po ustanowieniu rozdzielności majątkowej, czy też będzie musiał na nowo określić wartość początkową posiadanych środków trwałych? W przedmiotowej sprawie organ podatkowy zajął następujące stanowisko:

„(...) Zgodnie z art. 22 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (Dz. U. z 2012 r., poz. 361, z późn. zm.), kosztami uzyskania przychodów są koszty poniesione w celu osiągnięcia przychodów lub zachowania albo zabezpieczenia źródła przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 23.

Z powyższego przepisu wynika, że kosztami uzyskania przychodów są wszelkie koszty, a więc bezpośrednio i pośrednio związane z uzyskiwaniem przychodów, z wyjątkiem kosztów wymienionych w art. 23 powołanej ustawy. Jednakże, aby dany wydatek mógł zostać zaliczony do kosztów uzyskania przychodów, podatnik musi wykazać jego związek z prowadzoną działalnością oraz to, że poniesienie tego wydatku miało lub mogło mieć wpływ na wielkość osiągniętego przychodu, ewentualnie na zachowanie lub zabezpieczenie źródła tego przychodu.

W myśl art. 22 ust. 8 ww. ustawy, kosztem uzyskania przychodów są odpisy z tytułu zużycia środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych (odpisy amortyzacyjne) dokonywane wyłącznie zgodnie z art. 22a-22o, z uwzględnieniem art. 23.

Kliknij, aby powiekszyć

fot. aytuncoylum - Fotolia.com

Amortyzacja majątku małżonków

Ustanowienie rozdzielności majątkowej istotnie wpływa na ustalenie wartości początkowej środków trwałych należących do majątku wspólnego małżonków.

Z treści przepisu art. 22a ust. 1 ww. ustawy wynika, że amortyzacji podlegają, z zastrzeżeniem art. 22c, stanowiące własność lub współwłasność podatnika, nabyte lub wytworzone we własnym zakresie, kompletne i zdatne do użytku w dniu przyjęcia do używania:
1. budowle, budynki oraz lokale będące odrębną własnością,
2. maszyny, urządzenia i środki transportu,
3. inne przedmioty
- o przewidywanym okresie używania dłuższym niż rok, wykorzystywane przez podatnika na potrzeby związane z prowadzoną przez niego działalnością gospodarczą albo oddane do używania na podstawie umowy najmu, dzierżawy lub umowy określonej w art. 23a pkt 1, zwane środkami trwałymi.

Jak wynika z powyższego, podstawową zasadą jest amortyzowanie środków trwałych stanowiących własność lub współwłasność podatnika.

Stosownie do art. 22g ust. 1 pkt 1 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych za wartość początkową środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, z uwzględnieniem ust. 2-18, uważa się:
1. w razie odpłatnego nabycia - cenę ich nabycia;
1a) w razie częściowo odpłatnego nabycia - cenę ich nabycia powiększoną o wartość przychodu,
określonego w art. 11 ust. 2b;
2. w razie wytworzenia we własnym zakresie - koszt wytworzenia;
3. w razie nabycia w drodze spadku, darowizny lub w inny nieodpłatny sposób - wartość rynkową z dnia nabycia, chyba że umowa darowizny albo umowa o nieodpłatnym przekazaniu określa tę wartość w niższej wysokości;
4. w razie nabycia w postaci wkładu niepieniężnego (aportu) wniesionego do spółki niebędącej osobą prawną:
a. wartość początkową, od której dokonywane były odpisy amortyzacyjne - jeżeli przedmiot wkładu był amortyzowany,
b. wydatki poniesione na nabycie lub wytworzenie przedmiotu wkładu, niezaliczone do kosztów uzyskania przychodów w jakiejkolwiek formie - jeżeli przedmiot wkładu nie był amortyzowany,
c. wartość określoną zgodnie z art. 19 - jeżeli ustalenie wydatków na nabycie lub wytworzenie przedmiotu wkładu przez wspólnika wnoszącego wkład, będącego osobą fizyczną, jest niemożliwe i przedmiot wkładu nie był wykorzystywany przez wnoszącego wkład w prowadzonej działalności gospodarczej, z wyłączeniem wartości niematerialnych i prawnych wytworzonych przez wspólnika we własnym zakresie;

5. w razie otrzymania w związku z likwidacją spółki lub osoby prawnej, z zastrzeżeniem ust. 14b, ustaloną przez podatnika wartość poszczególnych środków trwałych oraz wartości niematerialnych i prawnych, nie wyższą jednak od ich wartości rynkowej;
6. w razie nabycia, o którym mowa w art. 14 ust. 2e - wartość wierzytelności (należności) uregulowanej w wyniku wykonania świadczenia niepieniężnego, o którym mowa w tym przepisie; przepis ust. 3 stosuje się odpowiednio;
7. w razie prowadzenia przez podatnika, o którym mowa w art. 3 ust. 2a, działalności gospodarczej na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej przez zagraniczny zakład - wartość, o której mowa w art. 22 ust. 1n, nie wyższą jednak od wartości rynkowej składnika majątku.

W myśl art. 22g ust. 11 ww. ustawy, w razie gdy składnik majątku stanowi współwłasność podatnika, wartość początkową tego składnika ustala się w takiej proporcji jego wartości, w jakiej pozostaje udział podatnika we własności tego składnika majątku; zasada ta nie ma zastosowania do składników majątku stanowiących wspólność majątkową małżonków, chyba że małżonkowie wykorzystują składnik majątku w działalności gospodarczej prowadzonej odrębnie.

Zasadą jest zatem, że w sytuacji gdy, środek trwały jest przedmiotem współwłasności jego wartość początkową ustala się proporcjonalnie do udziału podatnika we własności tego składnika majątku. Przewidziana w tym przepisie zasada doznaje wyjątku jedynie w sytuacji, gdy składnik majątku wchodzi w skład małżeńskiej wspólności ustawowej.

Stosunki majątkowe między małżonkami zostały uregulowane w ustawie z dnia 25 lutego 1964 r. Kodeks rodzinny i opiekuńczy (t.j. Dz. U. z 2015 r. poz. 2082 z późn. zm.). Zgodnie z art. 31 § 1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między małżonkami z mocy ustawy wspólność majątkowa (wspólność ustawowa) obejmująca przedmioty majątkowe nabyte w czasie jej trwania przez oboje małżonków lub przez jednego z nich (majątek wspólny). Przedmioty majątkowe nieobjęte wspólnością ustawową należą do majątku osobistego każdego z małżonków.

W piśmiennictwie podaje się, że o zaliczeniu danego przedmiotu majątkowego do majątku wspólnego decyduje moment faktycznego (definitywnego) jego nabycia. Z punktu widzenia przynależności prawa do majątku wspólnego bez znaczenia jest, czy jego nabycia dokonali małżonkowie wspólnie, czy też tylko jeden z nich. Nie jest istotna także podstawa (sposób) nabycia danego przedmiotu. Obowiązuje domniemanie, że przedmioty majątkowe nabyte w trakcie wspólności małżeńskiej przez jednego z małżonków zostały nabyte z majątku wspólnego na rzecz wspólności majątkowej.

Wspólność wynikająca ze stosunku małżeństwa jest współwłasnością łączną. Cechą charakterystyczną tego typu współwłasności jest to, że niemożliwe jest ustalenie wielkości udziału małżonków we współwłasności (współwłasność bezudziałowa) oraz żaden z małżonków w czasie jej trwania nie może rozporządzać swymi prawami do majątku wspólnego.

Ustawowy ustrój majątkowy między małżonkami trwa do ustania lub unieważnienia małżeństwa albo orzeczenia separacji, chyba że w czasie trwania związku małżeńskiego:
• małżonkowie zawarli małżeńską umowę majątkową,
• z ważnych powodów na żądanie jednego z małżonków sąd orzekł zniesienie wspólności,
• wspólność ustała z mocy prawa na skutek ubezwłasnowolnienia lub ogłoszenia upadłości jednego z małżonków.

Zniesienie wspólności ustawowej kreuje prawo małżonków do majątku wspólnego na zasadzie współwłasności w częściach ułamkowych.

Stosownie bowiem do treści art. 51 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego w razie umownego ustanowienia rozdzielności majątkowej, każdy z małżonków zachowuje zarówno majątek nabyty przed zawarciem umowy, jak i majątek nabyty później.

Z powyższego przepisu wynika, że ustanowienie rozdzielności majątkowej powoduje, że nie istnieje majątek wspólny małżonków, a jedynie majątki osobiste. Jeżeli małżonkowie pozostawali w ustawowym ustroju majątkowym lub w ustroju wspólności umownej, to z chwilą zawarcia umowy ustanawiającej ustrój rozdzielności majątkowej majątek wspólny małżonków przestanie istnieć. W takiej sytuacji majątek wspólny małżonków przekształca się (z mocy prawa) w majątek, do którego znajdują zastosowanie przepisy regulujące współwłasność w częściach ułamkowych.(...)

Przenosząc powyższe uregulowania na grunt rozpatrywanej sprawy należy stwierdzić, że jeżeli środek trwały został zakupiony na współwłasność i nie jest przedmiotem wspólności majątkowej małżeńskiej, to jego wartość początkową należy ustalić, stosując proporcję do udziału we współwłasności. Jak wskazano, od zasady tej jest tylko jeden wyjątek dotyczący składników majątku stanowiących wspólność majątkową małżonków.

Oznacza to, że w momencie ustanowienia rozdzielności majątkowej (również bez podziału majątku) – wyjątek ustanowiony w art. 22g ust. 11 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych – nie będzie miał zastosowania. Od tego bowiem momentu środki trwałe nie będą już przedmiotem wspólności majątkowej małżeńskiej, będą jedynie przedmiotem współwłasności w częściach ułamkowych.

Wobec powyższego wartość początkową środków trwałych wykorzystywanych przez Wnioskodawcę w prowadzonej przez niego pozarolniczej działalności gospodarczej ustalić należy z uwzględnieniem proporcji do posiadanego przez Wnioskodawcę udziału w prawie własności. Powyższe oznacza, że Wnioskodawca będzie mógł dokonywać odpisów amortyzacyjnych wyłącznie od tej części wartości początkowej środków trwałych, która odpowiada jego udziałowi we współwłasności.(...)”

Pełną treść interpretacji można przeczytać na stronie Ministerstwa Finansów