Donos do urzędu skarbowego z podatkiem dochodowym u donoszącego?

Przeczytaj także: Opinia zabezpieczająca: gdy podatek byłby niższy fiskus jej nie wydaje

Otóż zgodnie z donosem mąż podatniczki wynajmował bez jej zgody oraz jej pełnomocnictwa lokal należący do majątku wspólnego, z tytułu którego czerpał przychody. Mąż wybrał przy tym opodatkowanie tych przychodów ryczałtem ewidencjonowanym nie wskazując jednakże w oświadczeniu, że lokal stanowi współwłasność majątkową. Sama podatniczka z tytułu tego najmu nie osiągała żadnych przychodów.

Podczas czynności sprawdzających organ ustalił, że mąż wykazał przychód z najmu tego lokalu, który faktycznie stanowił wspólność małżeńską. Przychód ten w roku 2010 wyniósł 12 900 zł i w całości został wykazany w zeznaniu podatkowym PIT-28.

Mąż podatniczki złożył pod koniec września 2011 r. korektę zeznania, w której wykazał jedynie połowę powyższego przychodu, czyli 6 450 zł. Sama zainteresowana natomiast w swoim PIT wykazała jedynie dochody z umowy o pracę. Poinformowała ona przy tym organ podatkowy, że korekty swojego rozliczenia nie złoży, gdyż nigdy nie była beneficjentem dochodów uzyskiwanych z najmu (pieniądze z tego tytułu trafiały na indywidualne konto bankowe męża).

W związku z powyższym fiskus wszczął wobec podatniczki postępowanie podatkowe i sam określił jej zobowiązanie w podatku dochodowym uwzględniając połowę dochodów uzyskanych z najmu. Rację urzędowi skarbowemu przyznała także izba skarbowa utrzymując w mocy wydaną decyzję.

Organ wskazał też, że z treści umów najmu wynika, że stronami tej czynności prawnej byli oboje małżonkowie, a mąż działał w ramach pełnomocnictwa swojej żony. Zdaniem organu odwoławczego kwestia przekroczenia pełnomocnictwa czy też działanie bez niego, należą do właściwości sądu cywilnego.

Organ powołał się przy tym na wyrok Sądu Rejonowego orzekający rozdzielność majątkową między małżonkami z dniem 22 marca 2011 r. Zgodnie z zeznaniami stron, umowy najmu podpisywał faktycznie wyłącznie mąż, ale działający w imieniu obojga małżonków (bez pisemnego pełnomocnictwa żony). Uzyskane z tego tytułu pieniądze były natomiast przeznaczane na zapłatę wspólnych zobowiązań kredytowych obojga małżonków.

Organ podatkowy podkreślił przy tym, że nie można uznać, iż w związku z brakiem stosownego pełnomocnictwa przedmiotowe umowy najmu były nieważne, co skutkowałoby zastosowaniem przepis art. 2 ust. 1 pkt 4 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, dotyczącego czynności niemogących być przedmiotem prawnie skutecznej umowy. Zdaniem organu za takie czynności należy uznać jedynie te, które stanowią czyny przestępne, ewentualnie inne czyny karalne. Natomiast fakt zawarcia umowy nieważnej w świetle prawa cywilnego nie oznacza, że ewentualne przychody z niej wynikające nie podlegają ustawie.

Sprawa trafiła do WSA, który uznał ją za zasadną. Sąd wskazał, że omawiane przychody podlegają opodatkowaniu, niemniej nie można ich przypisać skarżącej. Ostateczne rozstrzygnięcie sporu należało jednak do Naczelnego Sądu Administracyjnego (wyrok z dnia 16.07.2015 r., sygn. akt II FSK 1585/13), który rację przyznał fiskusowi.

NSA w pierwszej kolejności podkreślił, że czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy to takie, które w żadnych okolicznościach i warunkach, jakie przepisy prawa przewidują dla zawarcia wolnej od wad umowy, nie mogą być przedmiotem stosunku prawnego. Chodzi tutaj zatem o zachowania, które ze swojej istoty są sprzeczne z prawami przyrody, ustawą lub zasadami współżycia społecznego i w konsekwencji w ogóle nie mogą być określone w treści ważnej i wywołującej zamierzone skutki umowy (por. wyroki NSA: z dnia 15 stycznia 2008 r., II FSK 1578/06, z dnia 21 czerwca 2005 r., II FSK 1927/04, z dnia 26 stycznia 2010 r., II FSK 1460/08, z dnia 4 września 2010 r., II FSK 2062/08, z dnia 17 maja 2013 r., II FSK 1801/11, z dnia 2 sierpnia 2013 r., II FSK 2283/11, CBOSA).

Stąd w celu ustalenia, czy przychody podlegają ustawie o podatku dochodowym, wystarczy jedynie stwierdzenie, że określone czynności, z których te przychody wynikałyby, mogą być choćby hipotetycznie przedmiotem stosunku cywilnoprawnego.

Zdaniem NSA, przychody wynikające z nieważnych umów co do zasady podlegają przepisom ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych. Wyjątkiem będzie jedynie sytuacja, gdy przyczyną nieważności jest sprzeczne z prawem przyrody, normami bezwzględnie obowiązującymi lub zasadami współżycia społecznego zachowanie się podatnika, z którego wynikają przychody.
Skoro natomiast najem może być przedmiotem prawnie skutecznej umowy, to przychody uzyskane z tego tytułu, pomimo wad umowy wskazujących na jej nieważność, mogą być opodatkowane podatkiem dochodowym. Opodatkowaniu podlega bowiem nie sama umowa najmu, a jej skutki. Ważność czynności cywilnoprawnej ma istotne znaczenie w innym podatku, jakim jest podatek od czynności cywilnoprawnych.

„(...) W przypadku opodatkowania podatkiem dochodowym nieważność czynności cywilnoprawnej nie stanowi bezwzględnej przeszkody w opodatkowaniu przychodów uzyskanych na jej podstawie.

W rozpoznawanej sprawie nie ulega wątpliwości, że najemcy zapłacili wynajmującemu umówiony czynsz. Z akt sprawy wynika, że uzyskany przychód nie został zwrócony, ma zatem charakter przysporzenia definitywnego. Problemem, jaki w okolicznościach rozpoznawanej sprawy wystąpił, jest to, w jaki sposób i komu uzyskany przychód należy przypisać.(...)” - czytamy w uzasadnieniu do wyroku

NSA wskazał, że źródłem przychodów w podatku dochodowym od osób fizycznych jest również przychód uzyskany z tytułu najmu, pomimo tego, że umowa najmu dotknięta jest wadą nieważności. Powyższe nie budzi wątpliwości. Jedyną kwestią pozostającą do wyjaśnienia pozostaje to, komu ten przychód przypisać.

Poza sporem pozostaje także to, że w 2010 r. małżonkowie pozostawali we wspólności majątkowej małżeńskiej, zaś do majątku wspólnego należał wynajmowany lokal. Prawa do udziału w zysku (udziału) były równe. A w sytuacji, gdy małżonkowie, między którymi istniała wspólność majątkowa, osiągnęli przychód z najmu, przy czym żaden z nich nie złożył pisemnego oświadczenia o opodatkowaniu całości dochodu osiągniętego z tego źródła przez jednego z nich, to należało przypisać każdemu z małżonków połowę przychodów.