Podatnik zwolniony z VAT nadal rozlicza odwrotne obciążenie?

Przeczytaj także: Rozliczenie zaliczki przy odwrotnym obciążeniu gdy zmiana podatnika

Wprowadzone zmiany musiały przy tym przewidzieć sytuacje nietypowe w postaci chociażby zaliczek. Przed lipcem 2015 r. bowiem dany sprzedawca mógł przyjąć przedpłatę na dostawę towaru, wtedy rozliczaną na zasadach ogólnych, która będzie miała miejsce już po wejściu w życie nowych przepisów, wskutek czego zmieni się podmiot obowiązany do rozliczenia podatku. Sposób postępowania w takim przypadku opisaliśmy w artykule: Rozliczenie zaliczki przy odwrotnym obciążeniu gdy zmiana podatnika.

Wydawać by się przy tym mogło, że sytuacja ta nie może być odwrócona, skoro katalog towarów objętych odwróconym VAT-em został rozszerzony a nie zawężony, tj. nie wystąpi przypadek, kiedy to wskutek zmiany przepisów transakcja, na poczet której otrzymano zaliczkę przed lipcem 2015 r., rozliczana wtedy na zasadach odwrotnego obciążenia, po zmianie będzie rozliczana na zasadach ogólnych. Nic bardziej mylnego.

Otóż obecnie, aby ustalić, czy dana transakcja winna być rozliczona w ramach odwrotnego obciążenia, konieczne jest zbadanie co do zasady czterech punktów (przy sprzęcie elektronicznym dochodzi jeszcze punkt piąty traktujący o wartości transakcji):

1. czy przedmiotem dostawy są towary wymienione w załączniku nr 11 do ustawy o VAT?
2. czy dostawca towarów jest podatnikiem niekorzystającym ze zwolnienia z VAT?
3. czy nabywca towarów jest czynnym podatnikiem VAT?
4. czy sama dostawa nie korzysta ze zwolnienia z VAT?

Nie bez powodu pkt 3 został tutaj wyróżniony. Przed lipcem 2015 r. bowiem dostawę towaru w ramach odwrotnego obciążenia rozliczyć należało również wówczas, gdy nabywcą był podatnik korzystający ze zwolnienia z VAT. W uproszczeniu mówiąc, jeżeli kupującym towar wymieniony w załączniku nr 111 do ustawy o VAT był podmiot gospodarczy, czyli przedsiębiorca (bez względu na status VAT: czynny bądź zwolniony), transakcję należało rozliczyć w ramach odwrotnego obciążenia. Jeżeli natomiast kupującym był Jan Kowalski, sprzedawca doliczał mu 23% podatku.

Jak zatem zachować się w sytuacji, gdy zaliczka sprzed 01 lipca 2015 r. tyczyła się dostawy towaru wówczas rozliczanej na zasadach odwrotnego obciążenia, a obecnie zgodnie z regułą ogólną? W takim przypadku nie można zastosować rozwiązania zawartego w przytoczonym wyżej artykule, a traktującego o sytuacjach odwrotnych. Odpowiedzi na ten problem nie znajdziemy także w ustawie o VAT. Gdzie go zatem szukać? - w ustawie wprowadzającej omawiane zmiany.

Mówiąc w uproszczeniu, w takich sytuacjach strony transakcji zachowują się tak, jakby ta była rozliczana w ramach odwrotnego obciążenia.
Przykład
W czerwcu 2015 r. nabywca, korzystający ze zwolnienia z podatku od towarów i usług, wpłacił zaliczkę na poczet dostawy towarów znajdujących się w załączniku nr 11 do ustawy o VAT. Zgodnie z wówczas obowiązującymi przepisami podatnikiem obowiązanym do rozliczenia tej transakcji powinien być nabywca.

Dostawa towaru miała miejsce w sierpniu 2015 r. i zgodnie z obowiązującymi obecnie przepisami, obowiązanym do rozliczenia VAT od powyższej transakcji stał się sprzedawca (nabywca korzysta bowiem ze zwolnienia). Zgodnie jednak z przytoczonymi przepisami przejściowymi podatek VAT z tytułu całej transakcji będzie musiał rozliczyć nabywca.