Odszkodowanie za błąd fiskusa z podatkiem dochodowym

Przeczytaj także: Zmiany w CIT: Podatek od dywidendy rzeczowej w 2015 r.

46 mln zł musiał wypłacić Skarb Państwa za błąd urzędnika. Poszkodowany nie może jednak cieszyć się pełną kwotą odszkodowania. Z tego tytułu musi zapłacić bowiem podatek dochodowy. Żart? - niestety nie. Tak orzekł Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z dnia 9 kwietnia 2015 r., sygn. akt II FSK 732/13, do którego niedawno ukazało się uzasadnienie.

W rozpatrywanej sprawie chodziło o spółkę posiadającą 40% akcji firmy komputerowej, którą wziął na celownik Urząd Kontroli Skarbowej. W wyniku błędnej decyzji skarbówki akcje tej firmy znacznie straciły na wartości, a ona sama upadła. Dlatego też posiadacz akcji wystąpił przeciwko Skarbowi Państwa – Dyrektorowi Urzędu Kontroli Skarbowej o odszkodowanie (z tytułu odpowiedzialności deliktowej) za utratę ich wartości. Sprawę wygrał i Skarb Państwa musiał wypłacić wraz z odsetkami 46 mln zł, co nastąpiło w 2011 r.

Kwota pokaźna, niemniej jak się później okazało, prawie 20% jej wartości trzeba oddać fiskusowi jako … podatek. Odszkodowanie to stanowi bowiem przychód podlegający opodatkowaniu CIT-em, co potwierdził najpierw fiskus w wydanej interpretacji indywidualnej prawa podatkowego, następnie WSA, a ostatecznie NSA. Z 46 mln zł za błąd fiskusa spółce do dyspozycji pozostało zatem niespełna 38 mln zł (ponad 8 mln zł wyniósł sam podatek liczony wg stawki 19%).

NSA uznał, że w obowiązującym w 2011 r. stanie prawnym ustawa o podatku dochodowym od osób prawnych nie przewidywała zwolnień dla odszkodowań, otrzymanych przez podatnika z tytułu poniesionej szkody. Ta kategoria świadczeń nie była też wprost wyłączona z zakresu przedmiotowego tejże ustawy.


Na podstawie powyższego m.in. sąd uznał, że wskazane odszkodowanie nie podlega wyłączeniu czy zwolnieniu z podatku, jak też że nie ma potrzeby kierowania sprawy do Trybunału konstytucyjnego.

„(...) wolą ustawodawcy było, aby od 1 stycznia 1999 r. na mocy art. 1 pkt 13 lit. "a" tiret trzecie cytowanej wyżej ustawy z dnia 20 listopada 1998 r. o zmianie ustawy o podatku dochodowym od osób, przestało obowiązywać zwolnienie świadczeń odszkodowawczych. W tej sytuacji nie można mówić o pominięciu ustawodawcy, lecz o zaniechaniach ustawodawcy w przedmiocie potrzeby i racjonalności kontynuowania określonego tu zwolnienia o charakterze przedmiotowym. Naczelny Sąd Administracyjny zwraca uwagę, że Trybunał Konstytucyjny wielokrotnie podkreślał, że nie może orzekać o zaniechaniach, lecz o pominięciach ustawodawcy. Ma obowiązek badać, czy w uchwalonych przepisach nie brakuje pewnych elementów normatywnych, koniecznych z punktu widzenia ustawy zasadniczej (zob. wyrok z 14 października 2008 r., sygn. SK 6/07, OTK ZU nr 8/A/2008, poz. 137). Mając na uwadze powyższe rozważania, w rozpatrywanej sprawie, wbrew wnioskowi autora skargi kasacyjnej, Naczelny Sąd Administracyjny za nieuzasadnione uznaje kierowanie pytania prawnego do Trybunału Konstytucyjnego o treści wskazywanej w skardze kasacyjnej. (...)” - czytamy w uzasadnieniu do wyroku.

Analizując uzasadnienie przedstawione przez NSA można dojść do wniosku, że rozstrzygnięcie mogłoby być zgoła odmienne, gdyby odszkodowanie otrzymała sama poszkodowana, a więc firma komputerowa, której bezpośrednio zaszkodziła decyzja fiskusa, a nie jej akcjonariusz.

W wyroku czytamy, że rozważania sądu tyczące się „(...) wyłączenia z zakresu działania u.p.d.o.p. odszkodowań rekompensujących rzeczywisty ubytek w mieniu, można odnieść do sytuacji, w której świadczenie takie uzyskałaby spółka, która bezpośrednio poniosła szkodę wskutek czynu niedozwolonego. Rzecz w tym, że w rozpatrywanej sprawie ocenie poddano świadczenie odszkodowawcze uzyskane nie przez podmiot, który bezpośrednio odczuł skutki deliktu (J. [...] S.A.), a przez spółkę będącą akcjonariuszem J. [...] S.A. Można zatem powiedzieć, że Skarżąca pośrednio "odczuła" skutki czynu niedozwolonego sprawcy (władzy publicznej), w związku z utratą wartości posiadanych przez nią akcji w J. [...]. W tych okolicznościach wypłacone Skarżącej odszkodowanie należy raczej identyfikować z wypłatą świadczenia za akcje w J. [...], zgodnie z ich wartością rynkową sprzed powstania szkody. Przysporzenie takie zrównać należy z należnością uzyskaną z odpłatnego zbycia akcji.

Realną korzyść podatnika stanowić będzie w tym przypadku dodatnia różnica między wysokością uzyskanego świadczenia za te akcje, a wydatkami poniesionymi na ich nabycie. Otrzymane z tego tytułu pieniądze należy więc rozpoznać jako przychód podatkowy, o którym mowa w art. 12 ust. 1 u.p.d.o.p., co – uwzględniając treść sformułowanego przez Spółkę we wniosku pytania – prawidłowo oceniły zarówno organ interpretacyjny, jak i WSA. Odrębną kwestią (wykraczającą poza zakres sprawy interpretacyjnej) jest natomiast możliwość rozliczenia przez podatnika kosztów uzyskania przychodów w wielkości wydatków poniesionych na objęcie lub nabycie tych akcji, a to stosownie do art. 16 ust. 1 pkt 8 u.p.d.o.p. (...)”

Zdaniem sądu zastosowania nie może tutaj mieć także art. 2 ust. 1 pkt 3 ustawy mówiący, że jej przepisów nie stosuje się do przychodów wynikających z czynności, które nie mogą być przedmiotem prawnie skutecznej umowy.