Koszty firmy: nie tylko faktura dowodem księgowym

Przeczytaj także: Elektroniczne dowody księgowe?

Co do zasady przedsiębiorca ma prawo do pomniejszenia podstawy do opodatkowania o wszelkie poniesione przez siebie wydatki, pod warunkiem, że nie zostały one wymienione w negatywnym katalogu kosztów zawartym w ustawie o PIT oraz że wykaże ich związek z prowadzoną działalnością, a ich poniesienie wpływa na powstanie przychodu (w tym zachowanie lub zabezpieczenie źródła przychodu). Nie może zapomnieć także o ostatnim istotnym warunku umożliwiającym zaliczenie danego wydatku do kosztów firmy – poniesienie wydatku musi być należycie udokumentowane.

Nie zawsze jednak dokonujący zakupu przedsiębiorca dysponować będzie fakturą czy rachunkiem, zwłaszcza jeśli daną rzecz nabywa od osoby nieprowadzącej własnej działalności. Jeśli na gruncie Rozporządzenia Ministra Finansów w sprawie prowadzenia podatkowej księgi przychodów i rozchodów sporządzony dokument potwierdzający wydatek przedsiębiorcy (inny niż np. faktura zakupu) będzie stanowić dowód księgowy, taki sposób udokumentowania faktu jego poniesienia będzie wystarczający dla celów podatku dochodowego.

Brak faktury czy rachunku
Dopuszczalnymi dla celów podatkowych dokumentami potwierdzającymi zakup są także inne dokumenty. Pozostałe akceptowane formy to:

• dzienne zestawienia dowodów (faktur dotyczących sprzedaży) sporządzone do zaksięgowania ich zbiorczym zapisem,
• noty księgowe, sporządzone w celu skorygowania zapisu dotyczącego operacji gospodarczej, wynikającej z dowodu obcego lub własnego, otrzymane od kontrahenta podatnika lub przekazane kontrahentowi,
• dowody przesunięć,
• dowody opłat pocztowych i bankowych,
• inne dowody opłat, w tym dokonywanych na podstawie książeczek opłat.

Przedsiębiorca musi zawrzeć w nich co najmniej wiarygodne określenie wystawcy lub wskazanie stron uczestniczących w operacji gospodarczej (nazwę i adresy), której dowód dotyczy, datę wystawienia dowodu oraz datę lub okres dokonania operacji gospodarczej, której dowód dotyczy (z tym że jeżeli data dokonania operacji gospodarczej odpowiada dacie wystawienia dowodu, wystarcza podanie jednej daty), przedmiot operacji gospodarczej i jego wartość oraz ilościowe określenie, jeżeli przedmiot operacji jest wymierny w jednostkach naturalnych oraz podpisy osób uprawnionych do prawidłowego udokumentowania operacji gospodarczych, a także zadbać o to, aby taki dowód oznaczony został np. numerem umożliwiającym powiązanie go z zapisami księgowymi dokonanymi na jego podstawie.

W pewnych warunkach wystarczający będzie tzw. dowód wewnętrzny. Dotyczy to jednak ściśle określonych w rozporządzeniu przypadków, jak np. rozliczenia w kosztach wartości diet z tytułu podróży służbowych osób prowadzących działalność gospodarczą.

Dowód zakupu w księgach rachunkowych
Przedsiębiorcy prowadzący księgi rachunkowe natomiast, obowiązani są do prowadzenia ich zgodnie z ustawą o rachunkowości. W tym przypadku, podstawą zapisów w księgach rachunkowych są (oprócz faktur i rachunków) dowody księgowe:

• zbiorcze - służące do dokonania łącznych zapisów zbioru dowodów źródłowych, które muszą być w dowodzie zbiorczym pojedynczo wymienione,
• korygujące poprzednie zapisy,
• zastępcze - wystawione do czasu otrzymania zewnętrznego obcego dowodu źródłowego,
• rozliczeniowe - ujmujące już dokonane zapisy według nowych kryteriów klasyfikacyjnych.

Taki dowód księgowy powinien zawierać co najmniej określenie rodzaju dowodu i jego numeru identyfikacyjnego, określenie stron (nazwy, adresy) dokonujących operacji gospodarczych, opis operacji oraz jej wartość (jeśli to możliwe w jednostkach naturalnych). Musi się na nim znaleźć także data dokonania operacji, a gdy dowód został sporządzony pod inną datą - także data sporządzenia dowodu. Na koniec podpis wystawcy dowodu oraz osoby, której wydano lub od której przyjęto składniki aktywów oraz stwierdzenie sprawdzenia i zakwalifikowania dowodu do ujęcia w księgach rachunkowych przez wskazanie miesiąca oraz sposobu ujęcia dowodu w księgach rachunkowych (dekretacja), podpis osoby odpowiedzialnej za te wskazania.

Dokument zastępczy przy towarach zwolnionych z VAT-u
Dyrektor Izby Skarbowej w Poznaniu w interpretacji indywidualnej z dnia 12.09.2012 r. o sygn. ILPB3/423-212/12-4/AO wskazuje, że w przypadku uzasadnionego braku możliwości uzyskania zewnętrznych obcych dowodów źródłowych (np. faktury), przedsiębiorca może udokumentować zakup za pomocą księgowych dowodów zastępczych. Nie może to jednak dotyczyć operacji gospodarczych, których przedmiotem są zakupy opodatkowane podatkiem od towarów i usług, a także skupu metali nieżelaznych od ludności. A zatem, przykładowo przedsiębiorca zamierzający prowadzić skup używanych gier, a następnie odsprzedawać je innym podmiotom (gdzie zakup używanych gier będzie dokonywany głównie od osób fizycznych nieprowadzących działalności gospodarczej), będzie mógł udokumentować go za pomocą zastępczych dowodów księgowych o nazwie dowód zakupu programów używanych, który zawierać będzie wszystkie elementy dowodu księgowego wymienione powyżej.

Fiskus wskazał także, że w przypadku, gdy sprzedający (osoba fizyczna nieprowadząca działalności) nie będzie chciał podać swoich danych, przedsiębiorca na sporządzonym dowodzie zakupu będzie mógł oznaczyć sprzedawcę jako „klient detaliczny”.


Katarzyna Miazek, Karolina Zawłocka