Przestępstwa podatkowe: podatek VAT

Przeczytaj także: O 20% kontroli podatkowych więcej w 2022 r. niż w latach pandemicznych

Sytuacje, które potocznie określa się przestępczością w zakresie podatku VAT w piśmiennictwie karnistycznym i orzecznictwie sądowym definiuje się jako:

• wyłudzenie podatku VAT,
• uchylenie się od wykonania w części lub całości zobowiązania podatkowego.

Wyłudzenie podatku VAT, najogólniej wyjaśniając ten proceder, polega na nieuprawnionym uzyskaniu od urzędu skarbowego nadwyżki podatku naliczonego nad należnym. Konstrukcja podatku VAT umożliwia uzyskanie przez podatnika (podmiot gospodarczy) zwrotu tej nadwyżki za dany okres rozliczeniowy.

Ta doktrynalna w podatku VAT zasada, usankcjonowana ustawową dyspozycją, której celem jest swoiste premiowanie aktywnych podmiotów gospodarczych i zachęcanie do zwiększania ich udziału w rynkowym obrocie towarów i usług jest również wykorzystywana do nieuprawnionego, przestępczego przejęcia, czyli wyłudzenia zwrotu podatku VAT. Natomiast uchylanie się od wykonania zobowiązania podatku VAT polega na unikaniu w części lub całości przekazania należności fiskusowi. W specjalistycznej literaturze powyższe nieprawne zachowania określa się pojęciem uszczuplenia podatku od towarów i usług. Z punktu widzenia interesów budżetu państwa oba zachowania w konsekwencji prowadzą do identycznych skutków – uszczuplenia finansowego w zakresie podatku VAT.

W ocenie prawnej w zachowaniach tych występują dość istotne odmienności. W przypadku wyłudzenia zwrotu podatku VAT dochodzi do nieuprawnionego pomniejszenia majątkowego po stronie Skarbu Państwa. W przypadku uchylenia się od wykonania w całości lub części zobowiązania podatku VAT, mamy do czynienia z pomniejszeniem kwoty lub całkowitym niewpłaceniem należnego podatku jako dobra majątkowego Skarbu Państwa. Dochodzimy zatem do kwalifikacji prawnej oszukańczych zachowań powodujących uszczuplenia podatku VAT. W literaturze karnistycznej od wielu lat prowadzone są rozważania, czy powyższe zachowania są oszustwami klasycznymi, czy oszustwami skarbowymi. W konsekwencji chodzi o przyjęcie kwalifikacji prawnej odwołującej się do Kodeksu karnego lub Kodeksu karnego skarbowego. W tych sytuacjach mamy różne granice odpowiedzialności karnej, terminów przedawnienia i wybór tej kwalifikacji ma wpływ na skuteczność ochrony zobowiązań podatku VAT, który jest najważniejszym źródłem dochodu podatkowego budżetu państwa.

W procesie polskiej akcesji przyjęcie unijnych legislacyjnych i systemowych propozycji w zakresie podatku od towarów i usług było ważnym problem do uregulowania przez stronę polską. Ustawa z dnia 11 marca 2004 o podatku od towarów i usług (Dz.U. z 2004 r. Nr 54, poz. 534 ze zm.) spełniała nadzieje partnerów unijnych na rychłe adaptowanie przez Polskę następnych rozwiązań legislacyjnych i standardów w dziedzinie podatku VAT, obowiązujących na terenie 15 państw Wspólnoty Europejskiej. Z upływem lat legislacja podatkowa, zwłaszcza regulacje dotyczące podatku VAT, środowiska prawników i przedsiębiorców są skłonne określać jako archaiczne rozwiązania konserwatywnego Ministerstwa Finansów oraz w wielu prawnych ustaleniach niezgodne z przepisami prawa wspólnotowego.

Nasuwa się jednak smutna refleksja – twierdzi autorka artykułu w „Przeglądzie Podatkowym” – daleko nam do normalności, w jakiej funkcjonują wspólnotowi kontrahenci. Stanowczość tej oceny, która odnosi się do sytuacji prawnej podatku VAT, można przenieść również na niektóre praktyki kształtowania systemu prawa podatkowego. System ten w wielu przepisach jest niespójny w obrębie krajowego prawa podatkowego i niekompatybilny również z prawem i standardami unijnymi. Bywa też tak, że legislacyjne inicjatywy wcale nierzadko zaspokajają ambicje czy partykularne interesy środowiskowe, branżowe. Takie zwyczaje i cele prawodawcze sprzyjają egoistycznym i nieprawnym zachowaniom społecznym, zaniżają szacunek do wartości prawa i sens przestrzegania reguł uczciwości w działalności gospodarczej.

W 2010 r. inspektorzy kontroli skarbowej przeprowadzili 1619 kontroli w zakresie realizacji zobowiązań z tytułu podatku VAT. W rezultacie tych czynności dyrektorzy urzędów kontroli skarbowej wydali 7737 decyzji administracyjnych, w których domagali się wpłaty kwoty ponad 940 mln zł do Skarbu Państwa, zakwalifikowanej jako wartość wyłudzonego podatku VAT lub nieuregulowanej w części lub całości należnej daniny. Kontrolowani podatnicy wobec powyższych decyzji organów kontroli skarbowych wnieśli do izb skarbowych odwołania dotyczące prawie 500 mln zł żądanej od nich kwoty. W 2010 r. inspektorzy kontroli skarbowej ujawnili ponad 84 tys. fikcyjnych faktur na kwotę przekraczającą 3,7 miliarda zł.