Spłata zachowku w naturze z podatkiem dochodowym?

Przeczytaj także: Ulga mieszkaniowa przy sprzedaży wspólnego domu jednorodzinnego

Jakie wątpliwości wyjaśnił organ podatkowy?

W 2016 r. postanowieniem sądu - na podstawie testamentu - wnioskodawca odziedziczył w całości spadek po zmarłym 1 czerwca 2015 r. bracie. W skład spadku wchodzi nieruchomość gruntowa o powierzchni 8,79 ha, dla której Sąd prowadzi księgę wieczystą, zabudowana budynkami gospodarczymi (stodoła i obora).

Żona spadkodawcy wystąpiła do sądu o zachowek, domagając się od wnioskodawcy wypłaty kwoty 200.000 zł. Wnioskodawca, dążąc do polubownego załatwienia sprawy, chciałby jej przekazać część otrzymanego spadku, w postaci działek o nr 332 (wraz ze stodołą i oborą), nr 406, nr 407, nr 408 i nr 409.

Wnioskodawca zadał pytanie, czy zawierając z wdową po bracie umowę przekazania nieruchomości w zamian za zwolnienie go z zobowiązania do zapłaty należności tytułem zachowku przed upływem 5 lat od nabycia tego spadku, będzie musiał zapłacić podatek dochodowy? W przedmiotowej sprawie organ podatkowy zajął następujące stanowisko:

„(...) Na podstawie art. 9 ust. 1 ustawy z dnia 26 lipca 1991 r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j. Dz.U. z 2016 r. poz. 2032 ze zm.) – opodatkowaniu podatkiem dochodowym podlegają wszelkiego rodzaju dochody, z wyjątkiem dochodów wymienionych w art. 21, 52, 52a i 52c oraz dochodów, od których na podstawie przepisów Ordynacji podatkowej zaniechano poboru podatku.

Kliknij, aby powiekszyć

fot. hydebrink - Fotolia.com

Uwaga na spłatę zachowku w naturze!

Musisz wypłacić zachowek i w związku z tym, aby zwolnić się z tego obowiązku postanowiłeś przekazać ubiegającemu się o to świadczenie część otrzymanego spadku w postaci mienia nieruchomego? Zapłacisz od takiego postępowania podatek. Dla fiskusa bowiem takie przeniesienie własności nieruchomości jest niczym innym jak "sprzedażą".

Zgodnie z art. 10 ust. 1 pkt 8 lit. a)-c) ww. ustawy – źródłem przychodu jest odpłatne zbycie, z zastrzeżeniem ust. 2:
a. nieruchomości lub ich części oraz udziału w nieruchomości,
b. spółdzielczego własnościowego prawa do lokalu mieszkalnego lub użytkowego oraz prawa do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej,
c. prawa wieczystego użytkowania gruntów,
- jeżeli odpłatne zbycie nie następuje w wykonaniu działalności gospodarczej i zostało dokonane przed upływem pięciu lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie lub wybudowanie.

Powyższy przepis formułuje generalną zasadę, że odpłatne zbycie m.in. nieruchomości, jej części lub udziału w nieruchomości przed upływem 5 lat, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie lub wybudowanie rodzi obowiązek podatkowy w postaci zapłaty podatku dochodowego. Zatem w przypadku zbycia nieruchomości decydujące znaczenie w kwestii opodatkowania podatkiem dochodowym od osób fizycznych uzyskanego z tego tytułu dochodu ma moment jej nabycia i zbycia. (...)

Zgodnie z art. 922 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (t.j. Dz.U. z 2017 r. poz. 459 ze zm.) – spadek stanowią prawa i obowiązki majątkowe zmarłego, które z chwilą jego śmierci przechodzą na jedną lub kilka osób, stosownie do przepisów niniejszej ustawy.

W myśl art. 924 Kodeksu cywilnego – spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy, natomiast spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku (art. 925 Kodeksu cywilnego). Prawomocne postanowienie sądu o stwierdzeniu nabycia spadku, czy też akt poświadczenia dziedziczenia sporządzony przez notariusza, potwierdzają jedynie prawo spadkobiercy do tego spadku od momentu jego otwarcia (art. 1025 § 1 Kodeksu cywilnego).

Zatem, w omawianej sprawie nabycie przez Wnioskodawcę nieruchomości w spadku po zmarłym bracie nastąpiło w dniu jego śmierci, tj. 1 czerwca 2015 r.

Z kolei termin „odpłatne zbycie”, użyty w art. 10 ust. 1 pkt 8 lit. a)-c) ustawy podatkowej, oznacza każde przeniesienie prawa własności nieruchomości lub praw majątkowych w zamian za korzyść majątkową. Termin odpłatne zbycie obejmuje zatem szeroki zakres umów. W myśl art. 155 Kodeksu cywilnego – umowa sprzedaży, zamiany, darowizny, przekazania nieruchomości lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy co do tożsamości oznaczonej przenosi własność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły. Tym samym określenie „zbycie” odnosi się do wszystkich przypadków przeniesienia własności, nie ogranicza się wyłącznie do sprzedaży czy zamiany, lecz ma zastosowanie do wszystkich czynności prawnych, których skutkiem jest przeniesienie prawa własności do całej rzeczy lub udziału. Pod pojęciem „odpłatnego zbycia” należy rozumieć zatem każde zdarzenie i każdą czynność prawną, w wyniku których dochodzi do przeniesienia prawa własności nieruchomości lub praw (lub udziału w nich) za wynagrodzeniem. Terminem przeciwstawnym do zbycia odpłatnego jest zbycie nieodpłatne, to jest takie, gdy za zbytą rzecz lub prawo zbywca nie otrzymuje świadczenia wzajemnego, przenosząc ich własność pod tytułem darmym.

Należy podkreślić, że „płatność” nie musi mieć charakteru pieniężnego w postaci konkretnego przepływu gotówkowego. Płatność może oznaczać również uzyskanie świadczenia wzajemnego w postaci zapłaty w naturze (otrzymanie w zamian innych rzeczy lub praw), działania, zaniechania lub znoszenia. Innymi słowy, pod pojęciem płatności nie należy rozumieć wyłącznie zapłaty ceny w pieniądzu (zwiększenie aktywów zbywcy) – płatnością może być również zwolnienie z długu, czy potrącenie wzajemnych, wymagalnych wierzytelności (zmniejszenie pasywów zbywcy).

Zgodnie z art. 991 § 1 Kodeksu cywilnego – zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni – dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach – połowa wartości tego udziału (zachowek).

Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo do jego uzupełnienia (art. 991 § 2 Kodeksu cywilnego).

Zgodnie z obowiązującymi przepisami zobowiązanym z tytułu zachowku jest spadkobierca, w stosunku do osoby mającej prawo do spadku z mocy ustawy, a której przysługuje roszczenie o zachowek względem wyznaczonych przez spadkodawcę spadkobierców. Uprawniony do zachowku otrzymuje pieniężną rekompensatę. Korzyść ta stanowi równowartość części udziału spadkowego, który przypadałby uprawnionemu, gdyby dziedziczył z ustawy.

W myśl art. 453 Kodeksu cywilnego – jeżeli dłużnik w celu zwolnienia się z zobowiązania spełnia za zgodą wierzyciela inne świadczenie, zobowiązanie wygasa. Jednakże gdy przedmiot świadczenia ma wady, dłużnik obowiązany jest do rękojmi według przepisów o rękojmi przy sprzedaży.

Z powyższego wynika, że w przypadku spełnienia przez dłużnika za zgodą wierzyciela świadczenia, w zamian za co zostaje on zwolniony z długu, czynność ta ma charakter odpłatny, gdyż dłużnik za swoje świadczenie zostaje zwolniony z ciążącego na nim długu. Zatem przeniesienie na wierzyciela własności rzeczy lub prawa w zamian za zwolnienie z długu stanowi odpłatne zbycie tej rzeczy lub prawa, nie następuje bowiem pod tytułem darmym.

W związku z powyższym należy stwierdzić, że w niniejszej sprawie Wnioskodawca w zamian za przeniesienie na swojego wierzyciela, tj. żonę spadkodawcy prawa własności do nieruchomości – działek o nr 332 (wraz ze stodołą i oborą), nr 406, nr 407, nr 408 i nr 409, stanowiących część nieruchomości gruntowej nabytej w spadku po jej mężu (bracie Wnioskodawcy), otrzyma świadczenie wzajemne polegające na zwolnieniu Wnioskodawcy z ciążącego na nim długu z tytułu wypłaty zachowku. Korzyścią jaką osiągnie Wnioskodawca zbywając ww. działki będzie wygaśnięcie zobowiązania z tytułu zapłaty uprawnionemu do zachowku należnego mu świadczenia (zachowku). Zwolnienie z długu będzie miało więc dla Wnioskodawcy określoną wartość majątkową, gdyż nie będzie już on zobowiązany wobec swojego wierzyciela do zapłaty określonej kwoty pieniężnej.

Wnioskodawca zaspokoi zatem roszczenie uprawnionej do zachowku żony spadkodawcy poprzez zbycie nieruchomości stanowiących własność Wnioskodawcy. Przeniesienie własności nieruchomości będzie zatem odpłatnym zbyciem, gdyż wiązało się będzie ze zwolnieniem Wnioskodawcy z długu wobec żony spadkodawcy z tytułu wypłaty zachowku. Tym samym w dniu, w którym zostanie podpisana umowa w formie aktu notarialnego, przeniesienia własności nieruchomości celem zwolnienia ze zobowiązania, nastąpi odpłatne zbycie na rzecz uprawnionej do zachowku szwagierki Wnioskodawcy, nieruchomości nabytych przez Wnioskodawcę w spadku po bracie.

Natomiast odnosząc się do skutków podatkowych zbycia opisywanych nieruchomości należy wskazać co następuje.

Z treści wniosku wynika, że Wnioskodawca zamierza zawrzeć umowę przekazania nieruchomości – działek o nr 332 (wraz ze stodołą i oborą), nr 406, nr 407, nr 408 i nr 409, stanowiących część nieruchomości gruntowej nabytej w 2015 r. w spadku po bracie – na rzecz żony spadkodawcy, w zamian za zwolnienie się z obowiązku zapłaty na jej rzecz należności tytułem zachowku. Wnioskodawca rozważa zawarcie tej umowy przed upływem 5 lat lub po upływie 5 lat od dnia nabycia ww. nieruchomości.

Jeżeli zatem ww. przekazanie przedmiotowych nieruchomości zostanie dokonane przed upływem 5 lat licząc od końca roku kalendarzowego, w którym nastąpiło nabycie, przekazanie to będzie stanowić dla Wnioskodawcy źródło przychodu w rozumieniu powołanego wyżej art. 10 ust. 1 pkt 8 lit. a) ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych i będzie podlegać opodatkowaniu podatkiem dochodowym.